Nga Keren Yarhi-Milo dhe Laura Resnick Samotin “Foreign Affairs”
Përktheu: Alket Goce-AlbEu.com
Deri një javë para se të ndodhte, shumica e njerëzve refuzonin ta besonin se Rusia do të sulmonte Ukrainën. Pavarësisht paralajmërimeve të përsëritura nga administrata Biden dhe provave të shumta se trupat e Moskës po grumbulloheshin në kufijtë e Ukrainës, ishte e vështirë të pranohej se presidenti rus Vladimir Putin do të përpiqej të pushtonte shtetin më të madh të Evropës.
“Ai nuk do të ndërmarrë ndonjë hap përshkallëzues”- tha presidenti francez Emmanuel Macron më 8 shkurt 2022, vetëm 16 ditë para pushtimit. Edhe presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky deklaroi në fund të janarit se pretendimet e Joe Biden për një pushtim të ardhshëm nga Rusia ishin thjesht “përhapje paniku”.
Madje qeveria gjermane ishte aq e bindur se Rusia nuk do të sulmonte, saqë shefi i saj i inteligjencës ishte në Kiev ditën e fillimit të luftës dhe u detyrua të largohej me shpejtësi me ndihmën ne personelit gjerman të sigurisë. Në fakt, si me pushtimin e Ukrainës, nuk është hera e parë që zyrtarët gabojnë në parashikimet e tyre.
Në vitin 1973, politikë-bërësit izraelitë hodhën poshtë raportet se presidenti egjiptian Anwar Sadat kishte planifikuar të sulmonte Gadishullin e Sinait, duke besuar se forcat ajrore egjiptiane nuk mund të godisnin thellë prapa linjave të tyre.
Në vitin 1979, presidenti i SHBA-së Jimmy Carter shpërfilli paralajmërimin e udhëheqësit kinez Deng Xiaoping se Kina mund të pushtonte Vietnamin, pasi deklarata e Deng nuk përputhej me botëkuptimin e Carter. Dhe derisa filloi pushtimi iraken i Kuvajtit në vitin 1991, Shtetet e Bashkuara ishin të bindura se presidenti Sadam Husein nuk do të sulmonte, edhe pse faktet në terren tregonin të kundërtën.
Ekziston një arsye e qartë pse zyrtarët nuk arrijnë të parashikojnë luftërat. Politikë-bërësit dhe analistët përdorin zakonisht një “model të aktorit racional” për të bërë parashikime dhe sipas vetë emrit, modeli thotë se politikë-bërësit do të veprojnë në mënyrë racionale.
Ai parashikon se udhëheqësit do të ndjekin qëllime të përcaktuara, pasi të kërkojnë me kujdes të gjithë informacionin e disponueshëm, dhe të peshojnë kostot e veprimeve të ndryshme. Por njerëzit janë të prirur të bëjnë gabime, ndaj ky model është i kufizuar në përdorim kur parashikohet se çfarë do të bëjnë qeveritë.
Por ai është shumë i dobët në parashikimin e sjelljes së autokratëve, të cilët mund të ndjekin ide të palogjikshme edhe pa ndonjë nxitje të brendshme. Dhe kjo ka pasoja të rëndësishme në lidhje me mënyrën se si Shtetet e Bashkuara dhe demokracitë e tjera mendojnë se si të përballen me kundërshtarët e tyre.
Është shumë e rëndësishme që politikë-bërësit që marrin në konsideratë planet e Pekinit për Tajvanin. Nuk ka gjasa që Kina të zotërojë aktualisht aftësitë ushtarake të nevojshme për të pushtuar dhe aneksuar ishullin, gjë që do të kërkonte kryerjen e operacionit më të madh amfib në histori.
Për pasojë, shumica e analistëve priren të besojnë se një pushtim nuk ka gjasa të ndodhë së shpejti. Por kjo linjë të menduarit supozon se udhëheqësi kinez Xi Jinping e di se do të ishte e pamundur të pushtohet dhe mbahet Tajvani pa paguar një kosto jashtëzakonisht të lartë.
Pra supozohet se Xi është një aktor racional, kur në realitet ai mund të mos jetë. Në vend të kësaj qasje, i rrethuar nga luftë-nxitës, Xi mund ta bindë veten se një luftë për Tajvanin do të përfundonte shpejt. Ai mund të besojë, siç bëri Putin me ukrainasit, se trupat kineze do të mirëpriteshin nga shumë tajvanezë.
Po ashtu mund të hamendësojë që as Shtetet e Bashkuara dhe as aleatët e tyre nuk do t’i vinin në mbrojtje ishullit. Këto supozime janë qartazi të gabuara, por Xi nuk do të ishte udhëheqësi i parë që do të merrte vendime të gabuara. Prandaj Uashingtoni duhet të jetë gati për një sulm kinez ndaj Tajvanit, edhe nëse ai sfidon logjikën e shëndoshë.
Mund të kuptohet shumë kollaj pse analistët tërhiqen nga modeli i aktorit racional. Ajo që i bëjnë shtetet njëri-tjetrit mund të ketë pasoja të jashtëzakonshme për miliona njerëz. Po ashtu, zgjedhjet që bëjnë udhëheqësit mund të ri-dimensionojnë konturet e përgjithshme të sistemit ndërkombëtar.
Duke pasur parasysh këtë, dikush do të donte të mendonte se përpara se të marrin vendime të mëdha, udhëheqësit i peshojnë mirë kostot dhe përfitimet. Por në një botë ku vendimet merren nga individë, racionaliteti ka kufijtë e vet. Për shembull, liderët nuk i marrin zakonisht parasysh të gjitha aspektet e një vendimi me të cilin përballen.
Ata e kanë të vështirë të bëjnë përllogaritjet e nevojshme duke rishikuar kostot dhe përfitimet e të gjitha opsioneve të mundshme. Dhe njerëzit në përgjithësi e kanë jo të lehtë të përcaktojnë se cilët faktorë janë të rëndësishëm në çdo lloj situate të caktuar.
Ndërkaq, modeli i aktorit racional supozon se ekzistojnë kritere universale objektive që përdorin politikëbërësit për të bërë zgjedhjet e tyre. Në fakt nuk ka të tilla kritere. Udhëheqës të ndryshëm kanë prioritete të ndryshme dhe u kushtojnë vëmendje pjesëve të ndryshme të të dhënave.
Për shembull, kujtoni pak Krizën e Raketave Kubane. Siç zbuloi më vonë politologu Jonathan Renshon, politikë-bërësit amerikanë nuk arritën që të parashikonin vendimin e Bashkimit Sovjetik për të vendosur armë bërthamore në Kubë, sepse nuk e vunë veten në vendin e kryeministrit sovjetik Nikita Khrushchev.
Në vend se të analizonin plotësisht përfitimet e mundshme të Moskës nga kjo lëvizje – pra avantazhet ushtarake dhe psikologjike të stacionimit të raketave shumë pranë brigjeve të Floridës – politikëbërësit amerikanë u fokusuan vetëm në kostot e mëdha dhe nivelin e lartë të rrezikut.
Pushtimi që Iraku i bëri Kuvajtit përbën një tjetër shembull. Në verën e vitit 1989, një Vlerësim i Inteligjencës Kombëtare të SHBA-së zbuloi se megjithëse Sadami mund të tregonte herë pas here muskujt e tij, udhëheqësi irakian nuk do të sulmonte Kuvajtin, pasi ai po e rindërtonte ushtrinë e tij të dobësuar pas Luftës Iran-Irak.
Raporti theksonte se Sadami do të përqendrohej me maturi në shlyerjen e borxhit të madh që krijoi duke luftuar ndaj Iranit, në vend se të shpenzonte para për një konflikt të nxitur prej tij. Por nga këndvështrimi i Sadamit, pushtimi i puseve kuvajtiane të naftës, ishte e vetmja mënyrë për të shlyer borxhet e tij dhe për të ruajtur pushtetin.
Nuk ekzsitojnë kritere universale objektive, që mund të përdoren nga politikëbërësit për të bërë zgjedhjet e tyre. Për të parashikuar më saktë lëvizjet e kundërshtarëve, politologët kanë krijuar modele sjelljeje, që përpiqen të llogarisin se si vendet e ndryshme e perceptojnë botën.
Në këtë mënyrë, studiuesit kanë zbuluar se tiparet e personalitetit dhe emocionet ndikojnë në vendimmarrje në disa aspekte. Për shembull, vetë-monitorimi, pra aftësia për të gjurmuar dhe rregulluar emocionet dhe sjelljet, i bën disa liderë kombëtarë më të prirur se të tjerët të fiksohen pas një dëshire për t’u dukur të vendosur.
Analizimi i emocioneve mund t’i ndihmojë analistët të parashikojnë të ardhmen. Por edhe nëse analistët përpiqen të kuptojnë situatat nga këndvështrimi i kundërshtarit, ata mund të bëjnë parashikime të këqija. Modelet dështojnë në parashikimin se si do të sillen të gjitha llojet e liderëve.
Në dallim nga demokracitë, ku procesi politik përfshin kontrolle dhe ekuilibra që mund të ndalojnë vendimet e këqija, regjimet autoritare kanë kontrolle shumë të kufizuara mbi udhëheqësit e tyre. Shpeshherë diktatorët qëndrojnë në një dhomë-jehonë, që i mbron ata nga dëgjimi i pikëpamjeve të kundërta.
Në rastin e Putinit, duket se vetëm disa zyrtarë të lartë dinin për planet e tij për të pushtuar Ukrainën, dhe të gjithë ndanë bindjet dhe paragjykimet e tij mbi shanset e Rusisë. Për fat të mirë ekzistojnë disa mënyrë për ta reduktuar pasigurinë. Më së pari është analizimi i gabimeve që mund të bëjë një kundërshtar.
Ndaj politikanët kanë nevojë që komuniteti i inteligjencës të monitorojë nga afër sjelljet e papritura. Komuniteti i inteligjencës amerikane e kreu këtë funksion në vitet 2021-2022, duke kronikuar përgatitjet e Rusisë për pushtimin e saj fatkeq. Në vitet në vijim, mund t’i duhet që ta bëjë këtë sërish për Ngushticën e Tajvanit.
Marrë me shkurtime
Shënim:Keren Yarhi-Milo, dekan i Shkollës së Marrëdhënieve Ndërkombëtare dhe Publike të Universitetit të Kolumbias. Laura Resnick Samotin, ndihmës/profesore e Shkencave Politike në Universitetin e Kolumbias.
