Një teleskop hapësinor evropian është nisur nga Florida në një kërkim për të zgjidhur një nga pyetjet më të mëdha në shkencë: nga çfarë përbëhet Universi?
Misioni Euklid do të bëjë një hartë të madhe 3D të kozmosit në një përpjekje për të lidhur disa nga vetitë e të ashtuquajturës materie e errët dhe energji e errët.
Së bashku, këto dukuri duket se kontrollojnë formën dhe zgjerimin e gjithçkaje që shohim atje.
Studiuesit pranojnë, megjithatë, ata nuk dinë pothuajse asgjë rreth tyre.
As materia e errët dhe as energjia e errët nuk mund të zbulohen drejtpërdrejt.
Ky hendek i madh në njohuri do të thoshte se ne nuk mund të shpjegonim vërtet origjinën tonë, tha Prof Isobel Hook.
Vështrimet e Euklidit do të jenë basti ynë më i mirë për të hyrë në një rrugë të të kuptuarit, beson astronomi në Universitetin Lancaster të Mbretërisë së Bashkuar.
“Do të jetë si të nisesh në një anije përpara se njerëzit të dinin se ku ishte toka në drejtime të ndryshme. Ne do të hartojmë Universin për t’u përpjekur të kuptojmë se ku përshtatemi me të dhe si kemi arritur këtu, si u bë i gjithë Universi nga pika e Big Bengut te galaktikat e bukura që shohim rreth nesh, Sistemi Diellor dhe deri te jeta”, tha ai për BBC News.
Teleskopi Euclid prej 1.4 miliardë eurosh (1.2 miliardë £) u ngjit në një raketë Falcon-9 nga Kepi Canaveral në orën 11:12 me kohën lokale (15:12 GMT/16:12 BST).
Euklidi është dërguar në një pozicion vëzhgimi rreth 1.5 milion km nga Toka, në anën e kundërt të planetit me Diellin.
Edhe pse kryesisht një projekt i Agjencisë Hapësinore Evropiane (ESA), misioni ka të dhëna të rëndësishme shkencore dhe inxhinierike edhe nga agjencia hapësinore amerikane (NASA).
Si do të hetojë Euklidi kozmosin e errët?
Eksperimentet e mëparshme kanë sugjeruar që energjia e errët përbën rreth 70% të të gjithë energjisë në Univers; materia e errët rreth 25%; me të gjithë materialin e dukshëm, yjet, gazin, pluhurin, planetët, ne, që përbëjnë 5%.
Për të zbërthyer natyrën 95% misterioze, Euklidi do të kryejë një anketë gjashtëvjeçare, me dy drejtime.
Një detyrë kryesore do të jetë hartimi i shpërndarjes së materies së errët, materia që nuk mund të zbulohet drejtpërdrejt, por që astronomët e dinë se është atje për shkak të efekteve të saj gravitacionale në lëndën që mund të shohim.
Galaktikat, për shembull, nuk mund të mbanin formën e tyre nëse nuk do të ishte prania e disa “skelave” shtesë. Kjo supozohet të jetë materie e errët, çfarëdo qoftë ajo.
Megjithëse ky material nuk mund të shihet drejtpërdrejt, teleskopi mund të përshkruajë shpërndarjen e tij duke kërkuar mënyrën delikate që masa e tij shtrembëron dritën që vjen nga galaktikat e largëta.
Teleskopi Hapësinor Hubble e bëri për herë të parë këtë gjë për një copëz të vogël në qiell, vetëm dy gradë katrore.
Euklidi do ta bëjë atë në 15,000 gradë katrore të qiellit, pak më shumë se një e treta e qiejve.
Në qendër të gjithë kësaj do të jetë kamera VIS ose e dukshme e teleskopit, zhvillimi i të cilit u drejtua nga Britania.
“Imazhet që do të prodhojë do të jenë të mëdha,” tha Prof Mark Cropper nga Laboratori i Shkencës Hapësinore të UCL-së Mullard.
“Do t’ju duhen më shumë se 300 televizorë me definicion të lartë për të shfaqur në fakt vetëm një imazh.”
Energjia e errët është një koncept shumë i ndryshëm nga materia e errët.
Kjo “forcë” misterioze duket se po përshpejton zgjerimin e Universit. Njohja e ekzistencës dhe efektit të saj në 1998 u dha tre shkencëtarëve një çmim Nobel.
Euklidi do të hetojë fenomenin duke hartuar shpërndarjen tredimensionale të galaktikave.
Përsëri, sondazhet e bazuara në tokë e kanë bërë këtë për vëllime të vogla të qiellit. Megjithatë, Euklidi do të masë pozicionet e sakta të rreth dy miliardë galaktikave në rreth 10 miliardë vite dritë nga Toka.
“Më pas mund të bëjmë disa pyetje interesante,” thotë Prof Bob Nichol nga Universiteti Surrey.
“A është nxitimi i njëjtë në të gjitha pikat në Univers? Sot, ne mesatarizojmë gjithçka që matim. Por çfarë nëse nxitimi atje nuk është i njëjtë me këtu? Kjo do të ishte shkencë zbulimi,” tha ai për BBC News.
Euklidi nuk do të jetë në gjendje të thotë përfundimisht “kjo është natyra e materies së errët dhe energjisë së errët”, por ajo që duhet të bëjë është të ngushtojë shtrirjen e modeleve dhe ideve që vërshojnë mendimin aktual. Ai do të përqendrojë vëmendjen e teoricienëve dhe eksperimentalistëve.
Për shembull, mund të prezantojë disa mendime të reja se si të zbulohen grimcat që aktualisht mendohet se përfaqësojnë pjesën më të madhe të materies së errët. Të gjitha kërkimet e deritanishme kanë dalë bosh.
Dhe sa i përket energjisë së errët, Euklidi mund t’u thotë shkencëtarëve se, larg nga të qenit një veti e brendshme e vakumit të hapësirës, supozimi i tyre më i mirë aktual, kjo forcë e panjohur ka një shpjegim më të mirë në një teori të modifikuar të gravitetit. Edhe kjo do të ishte shkencë zbulimi.
“Një mundësi është që energjia e errët është në fakt një forcë e pestë, një forcë e re në Univers që vepron vetëm në shkallë të mëdha, kështu që nuk ndikon në jetën këtu në Tokë,” tha Prof Mark McCaughrean, këshilltari i lartë i Esa-s për shkencën dhe eksplorimin.
“Por, sigurisht, mund të ndikojë jashtëzakonisht në fatin e Universit tonë, sa larg do të zgjerohet? A do të vazhdojë të përshpejtohet përgjithmonë, thjesht duke u bërë gjithnjë e më i madh? Apo ndoshta e gjithë do të shembet përsëri. “/Albeu.com/
