Ndërsa grumbullimet ushtarake vazhdojnë si nga forcat ruse ashtu edhe nga forcat e NATO-s rreth Ukrainës, liderët europianë po përpiqen të zgjidhin në mënyrë diplomatike krizën në Ukrainë për të shmangur luftën.
Presidenti francez Emmanuel Macron zhvilloi bisedime me presidentin rus Vladimir Putin në Moskë më 7 shkurt përpara se të vizitonte Kievin të nesërmen për të folur me presidentin ukrainas Volodymyr Zelensky, ndërsa kancelari gjerman Olaf Scholz udhëtoi përtej Atlantikut për t’u takuar me Presidentin e SHBA-së Joe Biden. Përpjekje të tilla ndërmjetësimi ka të ngjarë të intensifikohen gjatë ditëve në vijim, ndërkohë që shumë analistë e kanë cilësuar 20 shkurtin një ditë vendimtare për Rusinë.
Kjo datë shënon fundin e stërvitjeve ushtarake ruse me Bjellorusinë, fundin e Lojërave Olimpike Dimërore të Pekinit dhe përvjetorin e pushtimit të Krimesë nga Moska në vitin 2014.
Dhe ky përvjetor i fundit është një kujtesë se konflikti ukrainas ka zgjatur për gati tetë vite, pavarësisht përpjekjeve të ndryshme për ndërmjetësim ndërkombëtar. Pse paqja ka rezultuar kaq e vështirë dhe ndërmjetësimi ka dështuar kryesisht? Dhe a duhet të mësojmë diçka nga kjo, përveç pesimizmit, për të ecur përpara?
Një pikënisje e dobishme për t’iu përgjigjur këtyre pyetjeve është origjina e konfliktit në Ukrainë, i cili nuk filloi në fillim të vitit 2014, kur Rusia aneksoi Krimenë dhe mbështeti një rebelim separatist në Ukrainën lindore. Përkundrazi, ajo filloi në nëntor 2013 me vendimin e presidentit të atëhershëm ukrainas Viktor Janukoviç për t’u tërhequr papritur nga bisedimet me Bashkimin Europian për një marrëveshje të tregtisë së lirë dhe asociimit dhe në vend të kësaj t’i drejtohej integrimit më të ngushtë me Rusinë, raporton abcnews.al
Ky veprim çoi në protesta masive mujore në Kiev, të cilat nga ana e tyre çuan në rrëzimin e Yanukovych në shkurt 2014 dhe zëvendësimin e tij me një qeveri pro-perëndimore në Ukrainë, në atë që u quajt Revolucioni Euromaidan. Që në fillim, Rusia dhe Perëndimi kishin interpretime të ndryshme të këtyre zhvillimeve. Shtetet e Bashkuara dhe BE e cilësuan Euromaidan si një triumf në bazë të demokracisë mbi një qeveri të korruptuar dhe autoritare.
Rusia e konsideroi Euromaidan si një grusht shteti të paligjshëm, një që u mbështet nga Perëndimi dhe veçanërisht Shtetet e Bashkuara, në përpjekjet për të zgjeruar ndikimin e tij drejt lindjes. Më pas, kryengritja separatiste në Ukrainën lindore u cilësua nga Shtetet e Bashkuara dhe BE si pjesëmarrje e drejtpërdrejtë e Rusisë në konflikt ndërsa Moska e përkufizoi këtë kryengritje me të njëjtat terma që përdori Perëndimi në Euromaidan: një refuzim në bazë të një qeverie ukrainase që qytetarët vendas nuk e mbështetën dhe e konsideronin si të paligjshëm.
Ndërsa nuk ka dyshim se Rusia e mbështeti dhe mori pjesë në rebelimin separatist në Ukrainën lindore, pikëpamja e Moskës, sado e dyshimtë është se kjo nuk ndryshonte nga mbështetja perëndimore për protestat në Kiev që çuan në rënien e qeverisë së Yanukovych. Këto interpretime të ndryshme publike midis Rusisë dhe Perëndimit mbi origjinën e konfliktit të Ukrainës kanë turbulluar procesin e meditimit për zgjidhjen e konfliktit që në fillim.
Pas muajve fillestarë të luftimeve në rajonin e Donbasit, në qershor 2014 u krijua një format negocimi në formën e Grupit Trepalësh të Kontaktit për Ukrainën, i cili përbëhej nga tre palë: Ukraina, Rusia dhe Organizata për Siguri dhe Bashkëpunim në Europë. OSBE) si ndërmjetës.
Paralelisht me Grupin e Kontaktit Trepalësh, një tjetër format negociues u krijua po atë muaj në formën e Katërshit të Normandisë. Ky format përfshinte Ukrainën dhe Rusinë si palë, me Gjermaninë dhe Francën si ndërmjetësues. Ndërsa Grupi i Kontaktit Trepalësh u fokusua kryesisht në çështjet taktike dhe të sigurisë, bisedimet e Formatit të Normandisë ishin më të përqendruara në aspektin strategjik dhe kishin për qëllim të trajtonin çështjet më të gjera politike që lidhen me konfliktin, raporton abcnews.al
Faktori më i madh ndërlikues në procesin e ndërmjetësimit si për Grupin Trepalësh të Kontaktit ashtu edhe për Formatin e Normandisë ishte roli i Rusisë në konfliktin ukrainas. Ndryshe nga Krimea, Rusia nuk kreu një ndërhyrje zyrtare ushtarake në Ukrainën lindore. Në vend të kësaj, Rusia mori pjesë në konflikt në një kapacitet hibrid, duke i furnizuar në mënyrë të fshehtë separatistët dhe duke vendosur mijëra ushtarakë për të forcuar forcat separatiste.
Kjo kishte implikime të rëndësishme për procesin e ndërmjetësimit, pasi rolet e palëve të ndryshme nuk ishin të përcaktuara qartë dhe as vetë natyra e konfliktit të Ukrainës. Sipas Rusisë, konflikti në Ukrainë ishte një luftë civile midis qeverisë ukrainase dhe separatistëve, dhe kështu Moska mbrojti pjesëmarrjen e drejtpërdrejtë të përfaqësuesve të Republikës Popullore të Donetskut dhe Republikës Popullore të Luhanskut (shtetet separatiste të mbështetura nga Rusia në Donbass) në negociatat.
Sipas Kievit, pozicioni i të cilit u mbështet nga Shtetet e Bashkuara dhe BE, lufta ishte një konflikt ndërkombëtar midis Ukrainës dhe Rusisë, me separatistët që shërbenin si përfaqësues rusë.
Si e tillë, Ukraina nuk do të pranonte negociata të drejtpërdrejta me separatistët, duke e cilësuar pjesëmarrjen e tyre si një njohje të legjitimitetit të tyre politik. Duke marrë parasysh pozicionin e Ukrainës, separatistët u përjashtuan si pjesëmarrës zyrtarë nga procesi i përzgjedhjes për negociatat e Grupit të Kontaktit Trepalësh dhe Formatit të Normandisë, gjë që do të ndikonte si në kulturën ashtu edhe në procesin e negociatave.
Si rezultat, Rusia u pa si përfaqësues i separatistëve brenda bisedimeve si nga Ukraina ashtu edhe nga ndërmjetësit, ndërsa Moska nuk e pranoi kurrë zyrtarisht këtë rol dhe këmbënguli në njohjen e separatistëve si të pavarur. Pavarësisht këtyre paqartësive, negociatat çuan në një marrëveshje për t’i dhënë fund konfliktit, të njohur si Marrëveshja e Minskut, në shtator 2014. Marrëveshja e Minskut ishte një marrëveshje paqeje ambicioze, e përbërë nga 12 pika zbatimi që përfshinin spektrin e sigurisë, ekonomik dhe politik, raporton abcnews.al
Kjo përfshinte një armëpushim të menjëhershëm dypalësh, monitorimin dhe verifikimin e armëpushimit në fjalë nga OSBE, lirimin e pengjeve, decentralizimin e pushtetit politik në Ukrainë nëpërmjet miratimit të një ligji për vetëqeverisjen për rajonet separatiste, dhe zgjedhjet e parakohshme në këto qarqe në përputhje me të njëjtin ligj.
Megjithatë, Marrëveshja e Minskut u rrëzua pothuajse menjëherë, me asnjërën palë që nuk iu përmbajt pikës së armëpushimit. Një përpjekje e ndërmjetësimi për t’i dhënë fund konfliktit u bë në fillim të vitit të ardhshëm, këtë herë me përfshirjen formale të Francës dhe Gjermanisë si ndërmjetësues së bashku me OSBE-në në Marrëveshjen e Minskut.
Kjo çoi në marrëveshjen Minsk II, dispozitat e të cilit ishin kryesisht të ngjashme me ato të Minsk I, megjithëse kishte detaje më specifike për aspekte të tilla si tërheqja e trupave dhe armatimit. Dallimi kryesor i marrëveshjes ishte koha. Në periudhën e Minskut II, palët ndërluftuese ishin të lodhura nga luftimet, forcat ushtarake ishin më të mëdha dhe shkëmbimi i territoreve ishte më i rrallë.
Kjo krijoi disa mundësi për diskutim por megjithatë, Marrëveshjet Minsk II gjithashtu nuk u zbatuan dhe një armëpushim u prish menjëherë pas nënshkrimit. Dështimi i Minsk II – i cili mbetet baza teorike për një zgjidhje politike në Ukrainë edhe sot e kësaj dite u ndikua ndjeshëm nga interpretime të ndryshme.
Sipas Ukrainës dhe Perëndimit, Rusia duhet të jetë e para që do të ofrojë lëshime sigurie, përkatësisht në tërheqjen e personelit të saj ushtarak dhe qasjen në monitorimin e kufirit të saj. Anasjelltas, Rusia dhe udhëheqja separatiste kanë kërkuar që Ukraina të bëjë disa lëshime politike para se të zbatohet ndonjë komponent i sigurisë.
Këto interpretime të ndryshme të konfliktit ukrainas mbështesin ngecjen aktuale midis Moskës dhe Perëndimit mbi Ukrainën. Por ata gjithashtu theksojnë diçka shumë më të thellë që e shtyn këtë ngecje, e cila është një përplasje në botëkuptimet e Rusisë dhe Perëndimit mbi të gjithë arkitekturën e sigurisë së Europës.
Kremlini nuk ka qenë kurrë i sigurt me zgjerimin e BE-së, dhe veçanërisht të NATO-s, në territoret ish-sovjetike në epokën e pas Luftës së Ftohtë, dhe Putin e cilëson Revolucionin Euromaidan në Ukrainë thjesht një pararendës për një zgjerim të tillë, qoftë formal apo de fakto.
Ndërsa marrëdhëniet e Ukrainës me Perëndimin dhe me NATO-n janë rritur vetëm gjatë viteve të fundit, Putin ka theksuar se nuk ka më kohë për të humbur dhe po përpiqet të ripërcaktojë arkitekturën e sigurisë së Europës. Ukraina është vendimtare, por është vetëm një pjesë e procesit real të negociatave që Rusia po përpiqet të drejtojë, gjë që shpjegon kërkesat gjithëpërfshirëse të sigurisë që Moska ua prezantoi Shteteve të Bashkuara dhe NATO-s në fund të dhjetorit 2021.
Fakti që kriza ukrainase përfshin shumë më tepër se vetëm Ukrainën, shpjegon pse përpjekjet e ndërmjetësimit kanë rezultuar kaq të vështira për të arritur një marrëveshje.
Por kjo mund të shpjegojë gjithashtu se përse vendosja e trupave ushtarake të Rusisë nuk janë domosdoshmërish për qëllimin e vetëm për të pushtuar Ukrainën, por për të detyruar Perëndimin të riformulojë marrëdhëniet e tij funksionale dhe institucionale me të gjithë hapësirën post-sovjetike.
Kjo duket se ka funksionuar në një farë mase, pasi Macron pranoi pas bisedës me Putin se “objektivi gjeopolitik i Rusisë sot nuk është qartësisht Ukraina, por të qartësojë rregullat e bashkëjetesës me NATO-n dhe BE-në”.
Do të jetë e vështirë të arrihet një marrëveshje në lidhje me Ukrainën, nëse të dyja palët nuk pranojnë se negociata të tilla nuk kanë të bëjnë vetëm me Ukrainën, por me të gjithë marrëdhëniet midis Rusisë dhe Perëndimit.
