Distanca midis Vladimir Putinit dhe Macron në Kremlin është sa ekstreme aq artet pamore Kitsch. Kjo mund të jetë një mënyrë për të respektuar distancimin social, por kjo tregon gjithashtu hendekun që ndau liderin rus nga mysafiri i tij, Emmanuel Macron.
Mund të ilustrojë gjithashtu atë që diplomatët thonë se është izolimi i Putinit nga bota. Askush nuk e di se çfarë ka në mendje presidenti rus ndërsa ka vendosur rreth 130,000 trupa në kufijtë rreth Ukrainës.
A do të nisë ai luftën më të madhe në Europë që nga rënia e Murit të Berlinit apo po luan bllofin?
Më 7 shkurt, Macron ishte lideri i parë perëndimor që vizitoi Moskën. Para se të mbërrinte, presidenti francez tha se nuk besonte në “mrekulli”. Pas pesë orësh bisedimesh, nuk pati një rezultat të qartë. Duke vizituar Kievin të nesërmen, Macron tha se Putin ishte zotuar se Rusia “nuk do të ishte shkaku i një përshkallëzimi” në kufi. Kremlini e mohoi këtë dhe hodhi poshtë nocionin se Macron mund të negocionte çdo gjë.
“Franca është anëtare e NATO-s, por Parisi nuk është lider atje, tha Dmitry Peskov, zëdhënësi i Putinit. “Pra, për çfarë marrëveshjesh mund të flasim?” Me pak fjalë, i vetmi bashkëbisedues që ka rëndësi është Amerika.
Putin, nga ana e tij, filloi një tjetër sulm të ashpër ndaj NATO-s. Dhe Ukraina, tha se duhet t’u përmbahet të ashtuquajturave protokolle të Minskut të 2014-15. Macron ka kërkuar prej kohësh marrëdhënie më të ngushta me Putin. Megjithatë, ka pak alternativa për të biseduar me Putin. Rusia ka grumbulluar forcat më të mëdha ushtarake që Europa ka parë në dekada.
Ukraina është e rrethuar nga tre anët. Anijet ruse po mblidhen në Detin e Zi. Më 5 shkurt, Amerika tha se Rusia kishte vendosur 70% të forcës që do t’i duhej për të pushtuar Ukrainën: një sulm mund të fillonte “çdo ditë”. NATO është i shqetësuar se stërvitjet e mëdha ushtarake në Bjellorusi, duke filluar nga kjo javë, janë të mjaftueshme për një sulm, ndoshta krahas një stërvitje bërthamore, raporton abcnews.al
Bombarduesit rusë me aftësi bërthamore kanë vendosur trupat tashmë afër Polonisë. NATO nuk do të luftojë për Ukrainën. Në vend të kësaj, Amerika dhe Europa kanë marrë një vendim me tre drejtime: parandalim, duke armatosur Ukrainën dhe duke kërcënuar me sanksione të paprecedentë ekonomike nëse Rusia sulmon; sigurimi i aleatëve duke vendosur forca shtesë në Europën Qendrore dhe Lindore; dhe diplomacia për të pritur vendimin e Putin.
Olaf Scholz, kancelari i ri i Gjermanisë, do të vizitojë Kievin dhe Moskën javën e ardhshme pas Macron. Tashmë ka pasur një takim të “trekëndëshit të Weimarit” (liderët e Francës, Gjermanisë dhe Polonisë). Formati “Normandisë” (zyrtarë nga Franca, Gjermania, Rusia dhe Ukraina) ishte caktuar të mblidhej më 10 shkurt. Nëse do të ishte e suksesshme, kjo mund të pasohej nga një samit i Normandisë. Për sa kohë që Rusia vazhdon të flasë, të gjithë europianët shpresojnë se nuk do të pushtojë vendin.
Macron ka ambicie më të mëdha. Me largimin e Angela Merkel, kancelares veterane të Gjermanisë, ai mund të pretendojë të jetë personi më i fuqishëm i Europës. Përtej shmangies së luftës, ai dëshiron të zgjidhë statusin e Ukrainës, të rikthejë Europën sërish në skenën diplomatike dhe në fund të vendosë një “sovranitet europian” më të madh dhe një rend të ri sigurie në kontinent.
Në qëndrimin ushtarak, Macron paralajmëroi për rrezikun e “inkandeshencës”. Por diplomatët francezë dhe gjermanë kanë qenë më të kujdesshëm për të deklaruar se vendosja e trupave rusë nënkupton se Rusia do të pushtojë së shpejti Ukrainën”,siç ka deklaruar Amerika dhe Britania.
Zyrtarët europianë tani po përpiqen të gjejnë një mënyrë për të shmangur konfliktin, përmes formatit të Normandisë, i vetmi forum ku Rusia dhe Ukraina mund të negociojnë në mënyrë të drejtpërdrejtë.
Pavarësisht të gjitha kërkesave të Putin për ndalimin e zgjerimit të NATO-s drejt lindjes dhe madje kthimin e dislokimeve të saj aktuale ushtarake, ajo që më së shumti duket se e shqetëson atë është Ukraina. Vendi është rikthyer drejt kampit perëndimor që nga viti 2014, kur një revoltë rrëzoi presidentin e tij autokratik të mbështetur nga Moska, Viktor Janukoviç. Kjo e shtyu Putinin të aneksonte Krimenë dhe të nxiste një revoltë separatiste në rajonin lindor të Donbasit.
Në tytën e armës, Petro Poroshenko, presidenti i zgjedhur i Ukrainës, pranoi marrëveshjet e Minskut. Nga ana e sigurisë ata ranë dakord për një armëpushim, një tërheqje të armëve të rënda nga vijat e frontit, një shkëmbim të të burgosurve dhe largimin e “trupave të huaj”, që do të thotë rusët.
Nga ana politike Ukraina ra dakord të bëjë disa ndryshime kushtetuese për të decentralizuar pushtetin, për të mbajtur zgjedhje lokale dhe për t’i dhënë Donbasit një status të veçantë. Ukraina do të rimerrte kontrollin në kufijtë e saj.
Se sa “i veçantë” do të ishte ai status mbeti i papërcaktuar, siç ishte edhe sekuenca e saktë e hapave dhe pyetja nëse 1.5 milionë banorët e Donbasit të zhvendosur nga konflikti janë të sigurt për të ardhmen e tyre. Në fakt, ligji ukrainas nuk do të zbatohej atje. Donbasi do të kishte milicitë e veta lokale. Në sytë e Rusisë qëllimi i Minskut ishte të krijonte një kalë të Trojës për t’i dhënë asaj kontrollin e Ukrainës, raporton abcnews.al
Përpjekja e Poroshenkos në vitin 2015 për të ndërmarrë ndryshime kushtetuese përmes Radës (parlamentit) nxiti protesta të ashpra nga nacionalistët, duke rezultuar në vdekjen e disa anëtarë të gardës kombëtare. Por, duke sfiduar pritshmëritë e kolapsit të saj, Ukraina stabilizoi ekonominë e saj dhe ndërtoi dhe modernizoi ushtrinë e saj.
Siç citohet në himnin e saj kombëtar, “Ukraina nuk ka vdekur ende”. Edhe pse nuk mundi të zbatonte marrëveshjet e Minskut, Poroshenko nuk mundi as t’i anulonte ato. Ndërsa kriza në Ukrainë ka shpëthyer sërish, liderët europianë po i kërkojnë pasuesit të tij, Volodymyr Zelensky, të zbatojë marrëveshjet e Minskut.
Por zbatimi i marrëveshjeve është bërë shumë më i vështirë. Rusia ka forcuar kontrollin e saj mbi territoret separatiste. Ajo ka krijuar një forcë që përfshin 40,000 ushtarë, ka hequr disa komandantë dhe ka vendosur udhëheqësit e saj. Ajo ka shpërndarë qindra mijëra pasaporta për banorët e Donbasit, shumë prej të cilëve votuan vitin e kaluar në zgjedhjet parlamentare të Rusisë.
Rikthimi i Donbasit në Ukrainë sipas kushteve të Rusisë mund të shënojë fundin e Ukrainës si një shtet Sovran. Një tjetër shqetësim është se ndryshimi kushtetues që çon në “federalizim” do t’i jepte Donbasit dhe kështu Rusisë, një veto ndaj politikës së Ukrainës me prirje perëndimore, veçanërisht aftësinë e saj për t’u bashkuar me NATO-n, raporton abcnews.al
Një tjetër është se do të përçajë vendin nga brenda, duke i dhënë Rusisë më shumë mundësi për të ndërhyrë në punët e saj.
“Të detyrosh Ukrainën të miratojë Minskun është “një ekzekutim i ngadaltë dhe i dhimbshëm, jo duke qëlluar, por duke i injektuar me helm vdekjeprurës”.
Me vlerësimin e popullaritetit të tij nën 25%, një krizë energjetike që po afrohet dhe kostoja e jetesës në rritje, Zelensky do të përballet me protesta masive. Megjithatë, disa politikanë veteranë ukrainas, duke përfshirë Arsen Avakov, një ish-ministër i brendshëm, dhe Poroshenko, besojnë se Ukraina është më e fortë se sa mund të duket.
Ata mendojnë se Putin po përpiqet të detyrojë Ukrainën të dorëzojë sovranitetin e saj. Pas gati tetë vitesh luftë, ushtria e Ukrainës, një nga më të mëdhatë në Europë, është forcuar. Kjo, së bashku me mbështetjen e vendeve të tjera, mund të shpjegojë pse elita e Ukrainës është relativisht e qetë.
“Mesazhi im është: mos i besoni Putinit dhe mos kini frikë nga Putin”, tha Poroshenko. “Forca dhe vendosmëria janë e vetmja gjuhë që funksionon.”
Ukraina mund të jetë në gjendje të përballet me një version të Minskut që nuk i plotëson kërkesat e Putin. Për shembull, ajo mund të pranojë të negociojë me krerët e sapoemëruar të Donbasit, me kusht që Rusia të largojë forcat e saj. Ose mund të binte dakord për të gjetur një zgjedhje për decentralizimin, i cili tashmë ka ndodhur në pjesën tjetër të Ukrainës, si “status special” për Donbasin, për sa kohë që zbatohen ligjet ukrainase.
Rusia do të kishte nevojë për të paktën 700,000 forca për të pushtuar Ukrainën, sipas disa analistëve. Një veçori e krizës është se, edhe pse askush në NATO nuk mendon se Ukraina është e përshtatshme për t’u bashkuar me aleancën së shpejti, në mos ndonjëherë, aleanca nuk duhet ti japë fund politikës së saj “të dyerve të hapura” përballë kërcënimeve ruse.
Disa diplomatë europianë mendojnë se kjo situatë mund të shkojë drejt një zgjidhjeje nëse vetë Ukraina do të deklaronte neutralitetin e saj, siç bënë Austria dhe Finlanda pas Luftës së Dytë Botërore.
I pyetur për “finlandizimin” ,Macron tha se ishte një mundësi por këmbënguli që negociatorët do të duhej “të shpiknin diçka të re”. Problemi është se Ukraina ka shkruar në kushtetutën e saj ambicien për t’u bashkuar me NATO-n. Në të vërtetë, sjellja brutale e Rusisë po nxit një debat brenda të dy vendeve rreth anëtarësimit.
Për më tepër, Finlanda, Suedia dhe Austria janë të gjitha anëtare të BE-së, gjë që nuk i pëlqen Putin. Formati i Normandisë i jep Francës dhe Gjermanisë një shans për të kërkuar një mundësi në bisedimet me Rusinë, të cilat deri më tani kanë qenë të dominuara nga Amerika dhe NATO, qoftë edhe vetëm sepse Rusia ka dorëzuar traktate të reja për këto dy entitete.
Dy vite më parë, Macron e ka cilësuar NATO-n të “vjetëruar” për shkak se: nën udhëheqjen e Donald Trump, Amerika nuk ishte më e gatshme të garantonte sigurinë e Europës; dhe disa anëtarë, si Turqia, po vepronin në mënyrë të njëanshme pa u konsultuar me aleatët e tyre.
Megjithatë, që atëherë, NATO është ringjallur në mënyrë të habitshme. Nën udhëheqjen e presidentit Joe Biden, Amerika dha alarmin për forcimin e Rusisë. Pasi ka kryer operacione “jashtë zonës” në Ballkan dhe kundër kryengritjes në Afganistan, NATO po rikthehet në bazat e saj: mbrojtja territoriale e aleatëve.
Në këtë krizë, BE-ja është lënë mënjanë, ndoshta në mënyrë të pashmangshme. Që kur Franca bllokoi idenë e një Komuniteti Europian të Mbrojtjes me një ushtri pan-europiane në vitin 1954, integrimi europian është bazuar në vlerat ekonomike. Megjithatë, Franca tani po përpiqet që BE-ja të ndërtojë kapacitetin e saj ushtarak.
Analistët janë shqetësuar prej kohësh se BE-ja në rastin më të mirë do të dyfishonte aftësitë tashmë të pakta ushtarake dhe në rastin më të keq do të ndante Amerikën nga BE. Kompromiset që pasuan kanë krijuar një sërë strukturash dhe iniciativash europiane, por pak më shumë forca ushtarake. Për shembull, që nga viti 2007, BE-ja ka pasur dy grupe ushtarakësh me rreth 1500 ushtarë secila. Për të shmangur Rusinë, janë anëtarët e NATO-s, duke përfshirë Francën, që kanë marrë iniciativën për të dërguar trupa për të përforcuar aleatët e tyre të Europës Lindore.
“Bashkimi Europian nuk mund ta mbrojë Europën”, tha Jens Stoltenberg, sekretari i përgjithshëm i NATO-s, duke vënë në dukje se “80% e shpenzimeve të mbrojtjes të NATO-s vijnë nga vendet jo-anëtare të BE-së”.
Pesha ushtarake e NATO-s rrjedh kryesisht nga Amerika. Por është më shumë se kaq, tha Stoltenberg. Britania, Islanda dhe Norvegjia, të cilat nuk janë pjesë e BE-së, janë jetike për të mbrotjur krahun verior të Europës, së bashku me Kanadanë.
Në mënyrë të ngjashme, pavarësisht tensioneve me aleatët e saj në NATO, Turqia mbështet Ukrainën.
Europa dhe Amerika e Veriut, sipas Stoltenberg, duhet të qëndrojnë në “solidaritet strategjik”
Por me gjithë epërsinë e NATO-s, ajo nuk mund ta zgjidhë problemin e Rusisë. Si fillim, aleanca nuk përfshin Finlandën dhe Suedinë. Megjithëse, këto nuk përfshihen nën nenin e 5 të NATO-s, i cili thotë se një sulm ndaj një aleati është një sulm ndaj të gjithëve, ato mbrohen nominalisht nga dispozita e mbrojtjes reciproke në nenin 42 (7) të traktatit të BE-së.
Për më tepër, është BE ajo që bashkërendon dhe vendos sanksione ekonomike. BE-ja është gjithashtu jetike në ndërtimin e një sistemi energjie më elastik, duke përfshirë një treg të brendshëm që u lejon vendeve të tregtojnë energji elektrike dhe gaz natyror.
BE-ja i ka dhënë Ukrainës miliarda euro ndihmë për të ndihmuar në reformimin e ekonomisë së rrënuar nga korrupsioni.
Brenda NATO-s dhe BE-së ka pasur më pak mosmarrëveshje sesa pritej. Askush nuk e vë në dyshim parimin e sanksioneve “masive” kundër Rusisë nëse ajo pushton Ukrainën.
Pas disa hezitimeve, Scholz ka pohuar se Nord Stream 2, një tubacion gazi nga Rusia në Gjermani, do të shkatërrohej. Të gjithë e kuptojnë rrezikun e një Rusie luftarake që kërkon të përcaktojë me forcë kufijtë ndërkombëtarë të Europës.
Po sikur Rusia të ndërmarrë një veprim më të vogël– diçka më pak se një pushtim?
Si do të reagojmë ndaj veprimeve joushtarake, të tilla si një sulm kibernetik?
Biden se një “inkursion i vogël” mund të nxiste një përgjigje më të vogël. Shumë aleatë kanë frikë se kjo do të ekspozonte ndarjet; një sulm në shkallë të plotë ndoshta nuk do ta bënte diçka të tillë.
Macron e sheh krizën në Ukrainë si një shans për të promovuar idenë e “sovranitetit europian”.
Disa e kanë quajtur për një “moment rithemelues”. Në një fjalim të fundit në Parlamentin Europian, ai përshëndeti sovranitetin në rritje të BE-së, duke e përcaktuar atë gjerësisht, nga blerja kolektive europiane e vaksinave deri te politika monetare e eurozonës.
Por ai foli gjithashtu për ndërtimin e “një rendi të ri sigurie dhe stabiliteti” në Europë – për të cilin ranë dakord europianët, aleatët e NATO-s jashtë BE-së dhe Amerika dhe më pas i bëri një propozim Rusisë. Disa sugjerojnë se ai po i referohet çeshtjeve të tilla si nevoja për një regjim të ri të kontrollit të armëve në Europë pas tërheqjes së Trump në 2019 nga Traktati i Forcave Bërthamore me Rreze të Mesme. Asnjë nga këto nuk është çeshtje e BE-së.
Për më tepër, qeveria franceze nuk dëshiron të tërhiqet nga bisedimet për kontrollin e armëve bërthamore me Rusinë, që të mos vihet në pikëpyetje fuqia e saj.
Amerika është rikthyer. Por për sa kohë?
Më shumë se shumica e paraardhësve të tij, Macron e kupton dyshimin dhe pakënaqësinë që mund të shkaktojë e gjithë kjo. Ai është edhe më i gatshëm të konsultohet me anëtarët e tjerë të BE-së sesa ka qënë në të kaluarën. Zhak Shirak, i cili e kundërshtoi zgjerimin e BE-së në Europën Lindore dhe Qendrore, tha se qeveritë në atë rajon duhej të qëndronin të heshtura.
Në të kundërt, Macron theksoi se duhet të kuptojmë “traumat” e vendeve që kanë jetuar nën sundimin e Bashkimit Sovjetik. Çuditërisht, francezët nuk janë të vetmit që flasin për sovranitetin europian. Një ide e tillë është përmendur, për shembull, në marrëveshjen e koalicionit të qeverisë së Scholz. Estonezët i janë bashkuar Iniciativës së Ndërhyrjes Europiane të udhëhequr nga Franca, një forum për mendimin dhe planifikimin strategjik. Kështu ka edhe vepruar edhe Britania.
Ideja se europianët duhet të bëjnë më shumë për vendin e tyre është përforcuar edhe më shumë jo vetëm nga brutaliteti rus por edhe nga dyshimet për angazhimin e Amerikës.
Trump mund të rikthehet në pushtet në vitin 2025. Në çdo rast, të gjithë presidentët e fundit amerikanë kanë dashur të largohen nga Europa dhe Lindja e Mesme për t’u përqëndruar në garën me Kinën. Në të vërtetë, disa e shohin përpjekjen e re të Amerikës në Europë si një sinjal jo vetëm për Rusinë, por edhe për Kinën, për ta penguar atë të sulmojë Tajvanin.
“A kemi ne një plan B për atë që do të bëjë BE nëse NATO do të humbiste partnerin e saj kryesor?” pyeti Ischinger. “Shpresoj se nuk do të ndodhë kurrë, por është një çështje serioze që duhet ta marrin në konsideratë.”
Vendimet e politikës së jashtme dhe të sigurisë në BE kërkojnë unanimitet. Prioritetet e vendeve ndryshojnë. Pjesa e vendeve të Jugut kërkojnë të përqendrohen te Mesdheu dhe migrimi; ndërsa lindja tek Rusia, raporton abcnews.al
Për më tepër, instinktet politike dhe strategjike ndryshojnë gjithashtu. Franca favorizon përdorimin e fuqisë ushtarake, por është e kujdesshme për një NATO të dominuar nga Amerika; Gjermania mbështet aleancën, por për arsye historike nuk përdor forcën.
Dhe Britania është larguar tërësisht nga BE-ja.
“Është dilema europiane”, thotë një diplomat gjerman. “Sovraniteti europian është pothuajse i pamundur, por deri më tani nuk ka qenë kurrë me e nevojshme.”
