Meqenëse Presidenti Rexhep Tajip Erdogan rivendosi në kabinetin e tij ish-ministrin e Financave dhe bankierin e Merrill Lynch, Mehmet Simsek, dhe bankierja amerikane Hafize Gaye Erkan u emërua në krye të Bankës Qendrore të Turqisë, gjithnjë e më shumë shenja tregojnë se Erdogan më në fund jep miratimin për një ndryshim politikash.
Ditët e fundit, presidenti i rizgjedhur kishte lënë të kuptohet vazhdimisht mundësinë e një ndryshimi kursi. Por mosbesimi i investitorëve ndërkombëtarë ndaj politikave të gabuara ekonomike dhe financiare të Erdoganit është i thellë. Timothy Ash, një ekspert i tregjeve në zhvillim në BlueBay Asset Management në Londër, i cili ka mbuluar gjerësisht Turqinë për vite me radhë, përmblodhi detyrën e vështirë të Simsek-ut, Erkanit dhe shokët e tyre në një postim në Twitter në mes të qershorit, duke theksuar se ata ishin të zënë “duke gjetur se sa keq janë gjërat”.
Ekonomia turke në krizë të përhershme
Për vite me radhë, ekonomia turke ka qenë në krizë të përhershme. Inflacioni masiv prej gati 40% në maj 2023 ka ngrënë fuqinë blerëse të turqve. Në disa zona, vitin e kaluar, norma e inflacionit u rrit në mbi 80%. Këto janë shifrat e statistikave të qeverisë, të cilat shumë ekspertë i shohin me dyshim.
Turqia, e varfër në lëndë të para, tradicionalisht importon shumë më tepër mallra sesa eksporton dhe për këtë arsye vuan nga një deficit i lartë. Nevojat aktuale për financimin e jashtëm të Turqisë vlerësohen në më shumë se 200 miliardë dollarë (183 miliardë euro).
Në të njëjtën kohë, borxhi kombëtar po rritet: në katër muajt e parë të 2023, deficiti buxhetor publik shpërtheu me 1.870%, sipas llogaritjeve të ekonomistit turk Tahsin Bakirtas. Familjet private janë gjithashtu me borxhe të larta, duke arritur në rreth 180% të Prodhimit të Brendshëm Bruto të Turqisë.
Sot, monedha kombëtare është vetëm një hije e vetvetes. Ndërsa një lira kushtonte pak më pak se 0.60 euro në fillim të vitit 2008, kursi aktual i këmbimit prej 0.04 euro përfaqëson më pak se gjysmë cent euro. Për shkak të rënies dramatike të monedhës, kostoja e importit të lëndëve të para dhe mallrave vazhdon të rritet.
Shefja e re e bankës qendrore Hafize Gaye Erkan përballet me një detyrë të vështirë
Në vend që të përdorë rritjen e normave të interesit për të frenuar inflacionin, siç po bëjnë bankat qendrore në mbarë botën, Erdogani, i cili e përshkruan veten si “armik të normave të interesit”, ka ushtruar presion politik mbi bankierët qendrorë për të mbajtur normat e interesit të ulëta për vite me radhë.
Ndërkohë, shteti turk ka luftuar për të qëndruar në këmbë. Rezervat e tij valutore janë pothuajse të shteruara. Vetëm këtë vit, banka qendrore ka gëlltitur rreth 25 miliardë dollarë për të financuar një deficit të madh të bilancit të pagesave dhe për të mbështetur lirën e dobët. Huatë tani jepen kryesisht nga bankat në vendet islame, si Emiratet e Bashkuara Arabe.
Në të njëjtën kohë, Turqia, e cila vuan nga mungesa e valutës së huaj, ka kaluar nga një krizë në tjetrën, e mbartur nga injeksionet financiare dhe kreditë e dhëna nga regjime miqësore si Katari dhe Rusia.
Varësia nga shtetet e pasura të Gjirit po rritet
Sipas një raporti të Bloomberg News, dy banka në Emiratet e Bashkuara Arabe – Banka Tregtare e Abu Dhabi dhe Emiratet NBD në pronësi shtetërore të Dubait – së fundmi u dhanë bankave turke më shumë se gjysmën e kredive që u nevojiteshin urgjentisht.
Sipas këtij raporti, bankat perëndimore si banka holandeze ING apo ajo gjermane Deutsche Bank pothuajse përgjysmuan pjesëmarrjen e tyre në kreditë e përbashkëta të bankave të huaja, të quajtura kredi sindikale, krahasuar me një vit më parë.
Bankat në shtetet e pasura të Gjirit, nga ana tjetër, katërfishuan ekspozimin e tyre gjatë së njëjtës periudhë. Për më tepër, transaksione valutore, të njohura si marrëveshje shkëmbimi valutor, me vlerë rreth 20 miliardë dollarë janë lidhur me Emiratet e Bashkuara Arabe dhe Katarin vitet e fundit për të rimbushur rezervat valutore të Bankës Qendrore turke, të cilat janë pothuajse të shteruara.
E ka seriozisht Erdogani?
Ekonomistët e JPMorgan Chase presin që Banka Qendrore e Turqisë të trefishojë normën aktuale të interesit prej 8.5% në mbledhjen e saj të ardhshme. Normat do të rriten në 25% më 22 qershor, parashikuan bankierët amerikanë në një raport të fundit. Deri në fund të vitit, analistët e JPMorgan presin madje që normat e interesit të arrijnë në 30%.
Ministri i ri i Financave i Turqisë, Mehmet Simsek, të cilin Erdogani e shkarkoi në vitin 2018 për shkak të mosmarrëveshjeve mbi politikën fiskale, njoftoi ditë më parë se vendi i tij do të kthehej në “bazat racionale” në politikën ekonomike dhe fiskale. Erdogani madje foli kohët e fundit për “masa të shpejta”.
“Pas diskutimeve me ministrin tonë të Financave, ne ramë dakord që ai duhet të ndërmarrë veprime të menjëhershme në konsultim me Bankën Qendrore,” tha presidenti të mërkurën e kaluar gjatë fluturimit të tij nga një vizitë në Azerbajxhan, raportuan mediat.
Për vëzhguesit politikë, fjalët e Erdogan-it sugjerojnë se ai i ka dhënë ministrit të tij të Financave dhe kreut të ri të Bankës Qendrore dritë të gjelbër për të rritur normat e interesit.
Në vitet e fundit, Erdogan ka zëvendësuar vazhdimisht presidentin e Bankës Qendrore për të zbatuar politikën e tij joortodokse të parave të lira dhe normave të ulëta të interesit. Hafize Gaye Erkan është Guvernatori i pestë i Bankës Qendrore që nga viti 2019.
Investitorët dhe ekonomistët ndërkombëtarë kanë theksuar në mënyrë të përsëritur se Turqia duhet të bëjë më shumë sesa të rrisë në mënyrë dramatike normat e interesit për të frenuar inflacionin e arratisur.
Politika e vjetër ende e pranishme
Masat e Erdoganit, shpesh befasuese dhe të nxitura nga konsiderata të brendshme, gjithashtu mbajnë larg investitorët e huaj. Rregulloret afatshkurtra të këmbimit valutor dhe kërkesa për të bërë biznes në monedhën vendase kanë shkatërruar shumë besimin në Turqi si një vend për biznes. Investimet e mëdha, si ndërtimi i një fabrike të madhe montimi të Volkswagen-it, janë pezulluar prej vitesh.
Drejtoresha e re e Bankës Qendrore sjell përvojën e saj në menaxhimin e riskut nga Shtetet e Bashkuara. Së fundmi, Erkan, 44 vjeç, ka punuar në bankën rajonale amerikane First Republic, e cila që atëherë është blerë nga JPMorgan Chase.
Erdogani dëshiron të ulë inflacionin nga rreth 40 përqind aktualisht në një nivel njëshifror. Por ai dëshiron t’i përmbahet politikës së tij të “inflacionit të ulët dhe normave të ulëta të interesit”, sipas deklaratave të tij drejtuar kreut të ri të bankës qendrore. “Me ndihmën e Zotit, as ministri ynë i Financave dhe as guvernatori ynë i Bankës Qendrore nuk do të na vënë në siklet”, tha Erdogani. “Unë mendoj se do të marrim rezultate pozitive.”
Vëzhguesit e huaj vunë re me interes se paraardhësi i Erkanit në krye të bankës qendrore, Sahap Kavcioglu, i cili kishte ulur ndjeshëm normat e interesit në përputhje me dëshirat e Erdoganit, u bë kreu i ri i autoritetit të mbikqyrjes bankare turke. Erik Meyersson, kryestrategu për tregjet në zhvillim në bankën suedeze SEB, paralajmëroi në përputhje me rrethanat: Roli i ri i shefit të mëparshëm të bankës qendrore Kavcioglu do të thotë se politika financiare joortodokse e Erdoganit “mund të kthehet në çdo kohë”./DW/
