Nga Adrian Wooldridge “Bloomberg”
Në librin e tij të mrekullueshëm me kujtime të vitit 1941, “Bota e djeshme”, Stefan Zweig rrëfen atmosferën optimiste që dominonte në Evropën e para vitit 1914 dhe Luftës së Parë Botërore. Qytetërimi borgjez dukej se ishte në një lulëzim të përhershëm. Mrekullitë teknologjike, siç ishin balonat fluturuese Zeppelin po i mbushnin të gjithë me shpresë për një të ardhme që nuk do të njihte kufij.
“Ne ndiheshim ende paksa siklet kur dëgjonim për ndonjë konflikt në Ballkan”- shkroi ai. Por ajo që ai dhe miqtë e tij e ngatërruan për nuancën e kuqe të agimit ishte “në të vërtetë drita e zjarrit të madh ndërkombëtar që po afrohej”. Sot po rrezikojmë të bëjmë sërish të njëjtin gabim.
“Mjaft me debatin mbi dobësitë e demokracisë. Le të flasim për pikat e saj të forta”- thotë Fareed Zakaria, autori i një libri profetik të vitit 2003 “E ardhmja e lirisë:Demokracia jo-liberale brenda dhe jashtë vendit. “Koha dhe historia nuk janë në anën e diktatorëve”- thekson nga ana e tij Michael Abramoëitz, drejtues i “Freedom House”, një organizatë që vështirë se mund të akuzohet për ndonjë optimizëm të tepruar vitet e fundit.
Është e lehtë të kuptohet pse ka kaq shumë optimizëm. Udhëheqësit kryesorë të grupit të autokratëve – Vladimir Putin dhe Xi Jinping – kanë bërë një sërë gabimesh serioze. Pushtimi i Ukrainës nga Putin po e rrënon ekonominë ruse por dhe besueshmërinë e tij. Po kështu, edhe lufta e Xi ndaj Covid-19.
Figura e Donald Trump po zbehet. Sipas një sondazhi të ri të USA Today/Suffolk University, 61 për qind të votuesve republikanë thonë se do të preferonin që dikush tjetër të ishte kandidat i partisë në zgjedhjet e vitit 2024. Por shumë nga këto sinjale janë të hapura për një interpretim të ndryshëm.
Pushtimi i Putinit në Ukrainë ka treguar se sa e varur është Evropa nga energjia ruse. Përdorimi i energjisë si një armë nga Moskës, mund t’i futë ende në kolaps qeveritë perëndimore. Xi e ka braktisur politikën e tij “Zero Covid” për shkak të protestave të mëdha popullore, duke sugjeruar se ai është i aftë për të ndryshuar kurs sa herë që gjendet me shpatulla pas murit.
Presidenca Trump i ka bërë me të drejtë mosbesues liderët evropianë ndaj kapacitetit të Amerikës për të mbetur një udhëheqëse e botës së lirë. Por ky është gjithashtu një lajm i mirë për arkitektët seriozë të populizmit konservator. Epoka e rendit ndërkombëtar të bazuar në rregulla, i ka lënë vendin një epoke të re të politikës së fuqive të mëdha. Marshimi i madh i demokracisë që e karakterizoi epokën e pasluftës, dhe që u përshpejtua me rënien e komunizmit, është ndalur tashmë.
Larry Diamond i Universitetit të Stanfordit llogarit se përqindja e vendeve (me popullsi mbi 1milionë) që janë demokraci arriti kulmin në 57 për qind në 2006, dhe ra në 46 për qind në vitin 2019. Anketat e Qendrës Kërkimore Pew në SHBA, tregojnë vazhdimisht se segmente të mëdha të publiku në vendet demokratike është i pakënaqur dhe dëshirojnë një reformë politike thelbësore.
Prapësimi më i madh në raport me demokracinë ka qenë veçanërisht shqetësues në 2 vende: Shtetet e Bashkuara, kampioni më i madh i demokracisë për pjesën më të madhe të historisë së saj, dhe India, që është sot demokracia më e madhe në botë. Edhe nëse po bie mbështetja ndaj Trump – dhe s‘duhet ta nënvlerësojmë kurrë aftësinë e tij për t’u rigjeneruar – kjo nuk do të zhdukë problemet që krijuan Trumpizmin.
Një sondazh kombëtar i CNN, i kryer gjatë zgjedhjeve të mesit të mandatit në SHBA, zbuloi se 93 për qind e votuesve republikanë, dhe 60 për qind e të gjithë votuesve në përgjithësi, besojnë se Biden nuk u zgjodh në mënyrë legjitime. Po ashtu 75 për qind besojnë se demokracia është “disi” ose “shumë” në rrezik.
Një sondazh i Gallup i kryer në fillim të këtij viti, zbulon se një përqindje e vogël e të anketuarve kanë besim të moderuar deri në të lartë tek institucionet jetike:25 për qind tek Gjykatën e Lartë, 16 për qind tek mediat dhe 7 për qind tek Kongresi. Liberalët kanë pasur gjithmonë tendencën optimiste duke menduar se “harku i historisë” përkulet në drejtimin e tyre, se marshimi i përparimit do të çojë në rënien e populizmit autokratik.
Në fakt sot janë shumë nga tiparet qendrore të modernitetit, ato po e nxisin kthimin e anti-liberalizmit. Globalizimi ua bën më të lehtë regjimeve autoritare eksportimin e korrupsionit në botën e lirë. Një korrupsion i tillë nuk merr vetëm formën e diktatorëve të tjerë dhe njerëzve të dyshimtë të biznesit që marrin para me thasë.
Disa nga institucionet më prestigjioze të Perëndimit, përfshirë ato në Britaninë e Madhe, veprojnë si kujdestarë të parave të tyre:avokatët, tutorët dhe agjentët e pasurive të patundshme janë shërbyesit e oligarkëve të lidhur me politikën. Forcat jo-liberale kanë mjaft mjete në dispozicion për të mbështetur kauzën e tyre.
Ekonomitë e botës së zhvilluar demokratike, duket se e kanë humbur kapacitetin për t’u rritur në mënyrë të qëndrueshme, duke pakësuar financimin e shtetit të mirëqenies, të cilin qytetarët e tyre e marrin si të mirëqenë. Flukset e refugjatëve nga vendet më të varfra, po ushtrojnë një presion në rritje ndaj botës më të pasur, teksa po e zbehin ndjeshmërinë e publikut.
Kombinimi i krizës energjetike dhe kërkesës së ndrydhur nga Covid-19, e ka rritur inflacionin në të gjithë botën e pasur, duke shkaktuar kërkesa për paga më të larta, greva, dhe një ndjenjë të përgjithshme se gjërat nuk po funksionojnë më. Populistët dinë që të përfitojnë nga ankesat e njerëzve për kushtet ekonomike, ndryshimet demografike dhe ndryshimet e shpejta sociale.
Po ashtu dinë të shfrytëzojnë ngjarjet që “e mbushin kupën”, refugjatët që qëndrojnë në hotele
apo bandat që vrasin pensionistët, me synim polarizimin e opinionit publik. Por liberalizmi e ka humbur joshjen e tij. Një ide e farkëtuar nga radikalët e guximshëm të shekullit XIX-të është bërë doktrina e elitave të sotme komode. Ai është ndarë në dy degë, asnjëra prej të cilave nuk ka shumë mbështetje popullore.
Neoliberalizmi, që tërheq teknokratët, por është gjithnjë e më shumë i dëmtuar nga problemet teknike. Ndërkohë liberalizmi i majtë, promovon vanitetin e elitës së arsimuar, edhe pse i trajton masat si fanatikë dhe budallenj. Kjo rrymë i braktisur idetë dikur aq tërheqëse.
Pa një përpjekje serioze për të ringjallur frymën radikale dhe reformuese të liberalizmit, avantazhi do të jetë i populistëve. Le të mos e humbim shpresën:rendi botëror liberal është ende pafundësisht më tërheqës se sa populizmi konservator. Por le të mos bëjmë gabimin e Zweig dhe bashkëkohësve të tij, që supozuan se shkëlqimi i kuq në horizont ishte agimi./albeu.com
Marrë me shkurtime
