Kryeministri Edi Rama ka dhënë së fundmi një intervistë për “Vogue Italia”. Në këtë intervistë Rama ka folur për artin, traditat e Shqipërisë dhe marrëdhnëiet dypalëshe të vendeve.
Ndër të tjera kryeministri tha në intervistë se beson më shumë në forcën e bukurisë se sa në fuqinë e ushtrie.
Ju besoni se kultura nuk vjen vetëm si funksion dekorativ, përkundrazi. Nëse arti është produkt i asaj që jemi, mund të jetë vetëm politikë, pra universal. Pra si ia dolët që ta sillnit dashurinë për artin në praktikën politike?
Nuk do të thosha se e kam futur artin në politikë, por që vjen nga praktikimi i artit, kjo është pjesë e mënyrës sime për të parë botën dhe atë që na rrethon, pra edhe marrëdhëniet dhe përmbajtjen e jetës politike. Me kalimin e viteve ky ndikim është shfaqur pak a shumë dukshëm në varësi të momentit.
Cili është mësimi më i bukur që keni marrë nga babai juaj?
Nuk ka asgjë më të rëndësishme në jetën e një personi se sa të lërë një kujtim të bukur pas vetes.
Ju jeni një mbështetës i madh i dialogut. Kjo duket nga projektet e shumta të shkëmbimeve kulturore që realizon por edhe nga Qendra për Hapje dhe Dialog (COD) në Tiranë.
COD është një hapësirë takimi dhe ndërveprimi mes njerëzve me pikëpamje të ndryshme që krijon kushtet për t’u shprehur përmes artit, letërsisë dhe fotografisë. Dhe kjo nënkupton përpjekjen për të përfshirë dy pjesë të shoqërisë që zakonisht ndahen sipas roleve: të qeverisurit dhe ata që qeverisin ose qytetarët dhe të zgjedhurit e tyre. Ky është misioni i kësaj hapësire. Në jetën e përditshme, COD ka qenë, besoj, një vlerë e shtuar në zinxhirin e aktivitetit shoqëror që evoluon rreth kulturës.
Të gjithë e dinë miqësinë që të lidh me vendin tonë, por pakkush e di se gjithçka filloi kur skuadra e basketbollit Scavolini Pesaro vizitoi Partizanin e Tiranës në Kupën e Kampionëve. Ishte viti 1988 dhe atje keni pasur një takim të rëndësishëm me Valerio Bianchini.
Ishte hera e parë që shihja nga afër një person që nuk ishte nga Shqipëria. Dhe ai nuk ishte kushdo, por një legjendë e madhe e sportit italian, jo vetëm nga pikëpamja e njohurive të tij të mëdha sportive, por mbi të gjitha për trurin dhe zemrën e tij. Valerio Bianchini është një person i jashtëzakonshëm. Ne krijuam një miqësi që zgjati ndër vite dhe ai vazhdoi të vinte edhe pas kësaj vizite. Ai takim ishte tepër emocionues, sepse në kohën kur ishim plotësisht të izoluar, nuk mund të afroheshim as me ata fare pak turistë që vinin dhe që kontrolloheshin e monitoroheshin, sepse Shqipëria ishte pjesë e vendeve të bllokut sovjetik.
Tiranë 2030. Miqësi me Stefano Boerin, investime në hapësira dhe sheshe publike, shkolla të reja, frymë inovacioni dhe shumë të tjera. Çfarë parashikon projekti i rizhvillimit të planit urbanistik të Tiranës?
Stefano Boeri është një nga arkitektët e shquar që është përfshirë në këtë plan dhe që na ndihmon të hapim perspektiva të reja për të ardhmen e vendit tonë përmes planifikimeve urbane dhe propozimeve arkitekturore cilësore. Historia e masterplaneve të Tiranës është e lidhur me Italinë dhe me gjeniun italian që nga fillimi e deri në bashkëpunimin e sotëm, me Stefanon dhe ekipin e tij. Qyteti me të vërtetë ka evoluar jashtëzakonisht shumë në dekadat e fundit. Edhe nëse nuk ka mbetur shumë nga ajo që krijuan pionierët e parë të planifikimit urban, linjat e rëndësishme janë ende të njëjta dhe, pikërisht mbi to, qyteti ynë vazhdon të zhvillohet për të projektuar veten në të ardhmen.
Si do ta përkufizonit stilin tuaj? Përflitet se jeni një fans i Yohji Yamamoto?
E kanë bërë gjithmonë këtë lidhje, mua më pëlqen shumë por në përditshmëri kam thjeshtësi, më mjaftojnë një palë Adidas. Kur vjen puna për të veshur zyrtarisht, mbështetem te rrobaqepësi edhe sepse matjet janë paksa të mëdha. Më pëlqen moda, është një botë e pabesueshme krijimtarie, imazhesh fantastike, njerëzish që e kthejnë gjithçka që prekin në flori.
Shpesh flasim për “fuqinë e veshjes” dhe rolin e veshjes në prezantimin publik të një politikani
Ky rol vlen për secilin prej nesh, jo vetëm për politikanët, dhe siç tha Coco Chanel, në mos gaboj, moda ndryshon por stili mbetet. Stili është i rëndësishëm dhe besoj se shfaqja nuk është një gjë sipërfaqësore, është një temë bazë.
Xhubleta (kostumi tradicional femëror, i trashëguar brezi pas brez) është nën mbrojtjen e UNESCO-s që nga viti 2022. Si mund të promovojmë tregimin në rang global të historive të traditës vendase si kjo dhe t’i bëjmë krenarë të rinjtë shqiptarë?
Xhubleta është një pjesë e pabesueshme e modës, artit, jetës, mjeshtërisë dhe madje identitetit që i ka rezistuar kohës duke u bërë jo vetëm një ikonë në kujtesën tonë kolektive, por edhe në mënyrën se si ne e perceptojmë identitetin tonë si popull. E bukura e një pjese si Xhubleta është se, edhe nëse ka lindur dhe është zhvilluar në një kontekst të izoluar ka aftësinë t’i flasë dhe të tërheqë të gjithë, pavarësisht distancave gjeografike dhe kulturore.
Më 2 qershor, Republika Italiane festoi 77-vjetorin e lindjes. Si t’i afrojmë të rinjtë me vlerat e Italisë?
Një njeri i madh që pata privilegjin të njihja, Michel Rocard, më tha para se të vdiste: “Jam i lumtur që kam përjetuar lindjen e internetit, por edhe që jam larguar nga kjo botë para se Interneti ta shkatërrojë atë”. Nuk jam aq fatalist por kam ndjesinë se kjo çmenduri e lundrimit individual në një oqean pa kufi ku të gjithë enden në vetmi, lë pas një gjurmë ku gjithçka është e kundërta e gjithçkaje.
Më tremb shumë dhe mendoj se janë tre figura të rëndësishme në rrezik. Para së gjithash, rënia e lirë e autoritetit të mësuesit të shkollës më duket se përfaqëson plotësisht rënien e lirë të vlerave të Republikës. Më pas është figura e prindit që për momentin nuk më duket në formë dhe së fundi prifti, i cili ka rënë fare në sytë e të rinjve. Unë nuk jam tradicionalist dhe nuk i gjykoj të rinjtë, thjesht ndihem sikur mungojnë momentet ku ulesh, merr frymë dhe mendon. Është një lundrim i vazhdueshëm pa pasur kohë për të menduar dhe mbi të gjitha për të pasur dyshime.
Prej nëntë vitesh Shqipëria është zyrtarisht kandidate për anëtarësim në Bashkimin Evropian. Si po shkon procesi?
Nuk duhet të devijojmë nga qëllimi. Do të marrë kohën që i duhet, është një rrugë e vështirë, plot sfida dhe “detyra shtëpie” që duhet të bëjmë. Por është gjithashtu më e pabesueshmja me të cilën jemi përballur ndonjëherë është transferimi më i lartë i njohurive që mund të ekzistojë për një vend të ri që dëshiron të bëhet i madh.
Lëvizja e lirë do të nënkuptojë një hyrje të madhe por edhe dalje. A mendoni se mund të jetë problem të ketë kaq shumë shqiptarë që ndoshta do të largohen nga vendi për të shkuar e për të punuar diku tjetër? Dhe si do të tërheqësh të tjerët që të vijnë në vend?
Edhe kjo është e vërtetë dhe më duket se nuk është vetëm problem i Shqipërisë, por është një problem i përgjithshëm. Ka presion të fortë ndaj të gjithëve, duke filluar nga vendet më të zhvilluara, por
edhe ato më të dobësuara demografikisht, për të gjetur një fuqi të re punëtore. Për këtë ne jemi sigurisht në anën e atyre që mund të vuajnë më shumë.
Shqipëria është një vend i qëndrueshëm në rajon të paqëndrueshëm. Si e shihni rolin tuaj duke pasur parasysh se procesi i anëtarësimit në Bashkimin Evropian është i përbashkët edhe me vendet fqinje?
Shqipëria është një vend që ka pasur gjithmonë një qasje konstruktive dhe paqësore ndaj rajonit. Ne kemi punuar gjithmonë për të qenë një pikë referimi për stabilitetin dhe bashkëpunimin rajonal. Më duket se kemi bërë mirë, jemi të respektuar, në rajon por edhe në Evropë dhe pikërisht për këtë rol.
Duke folur për të ardhmen, ju jeni në mandatin e tretë dhe lidershipi juaj është shumë i qëndrueshëm, por si e shihni të ardhmen politike të Shqipërisë pas jush dhe të ardhmen tuaj pas qeverisë?
Nuk e kam menduar: ajo që bëj më merr kohën dhe nuk mund të planifikoj për të ardhmen. Jeta më ka mësuar se ju mund të bëni planet tuaja, por më pas ajo shkon në një rrugë tjetër. Unë nuk kam një plan, por kam një imazh: do të doja të bëja diçka që bashkon aktivizmin tim qytetar, siç e quaj unë politikën, dhe artin.
E kaluara komuniste, ashtu si edhe për vendet e tjera, përfaqëson një traumë për shkak të dhunës që ka futur në jetën shoqërore. Për ju, cilat janë efektet afatgjata të kësaj të shkuare, nëse ka?
Komunizmi është pak si një stacion bërthamor pasi shpërthen në atë që vazhdon të ketë efektet e tij. Përveç shkatërrimit, ka rrezatim, deformim dhe gjithçka në mes këtyre të dyjave. Është diçka me të cilën jetojmë pa e kuptuar as vetë. Qëndrime të caktuara, si dhe një mënyrë e caktuar e të qenit në shoqëri, janë produkt i atij ndikimi. Ju mund të ndryshoni një sistem ose një regjim në tre ditë, por, në tre ditë, nuk mund të ndryshoni një mënyrë të tërë të të menduarit dhe të të qenit bashkë. Duhet shumë më tepër.
Nëse do t’ju duhej të vendosnit liderët e botës në rrymat e ndryshme artistike, a mund të mendoni ndonjë kombinim?
Pyetje e mirë, nuk e kam menduar kurrë. Me siguri Giorgia Meloni do të ishte një vepër e futurizmit. Matteo Renzi i impresionizmit dhe Massimo D’Alema e imagjinoj atë një vepër arti të Rilindjes.
Dhe Biden?
Do të ishte një vepër e Inteligjencës Artificiale.
