Raportimi gjatë fushatës zgjedhore, media audiovizive më afër votuesit apo partisë politike?

Nga Arben Muka

Vëzhguesit dhe ekspertët vendas dhe ata ndërkombëtarë të proceve zgjedhore në Shqipëri gjithmonë bëjnë kujdes që të skanojnë dhe performancën e medias, rolin dhe ndikimin e saj në informimin dhe edukimin e publikut para dhe gjatë fushatës elektorale, si dhe në ditën e votimit e më pas derisa publikohen rezultatet zyrtare nga KQZ-ja.

Është e qartë se mënyra e raportimit nga gazetarët, trajtimi i çështjeve mbi garën mes partive dhe kandidatëve, prezantimi i programeve dhe agjendave nga politikanët, profilet e atyre që konkurrojnë etj., janë aspekte për të cilat ka shumë interes nga publiku dhe që të gjitha në fund konvertohen në verdikt të qytetarëve që ushtrojnë të drejtën e votës. Proceset zgjedhore njihen dhe si ndër treguesit e cilësisë së produktit mediatik për këtë apo atë redaksi, për nivelin e pavarësisë së linjës editoriale, përgjegjësisë profesionale dhe etike në shërbim të publikut.

Pjesë e rëndësishme e tregut mediatik, publik dhe privat, që përfshihet në një fushatë elektorale është dhe media audiovizive. Pavarësisht avancimit të medias virtuale, si dhe zgjerimit galopant të shkëmbimeve të informatave përmes rrjeteve sociale – audiovizivi mbetet influencues tek qytetarët. Kjo dhe për faktin e investimit të konsiderueshëm që bëjnë kanalet televizive (kombëtare dhe lokale/rajonale) për të pasur krahas përmbajtjeve të transmetuara edhe përmbajtje virtuale të shkarkuara pandërprerje në hapësirat dinamike të website-ve e llogarive në rrjetet sociale, Duke u modifikuar e përshtatur me prirjen dhe guston e qytetarëve për të qëndruar dhe lundruar sa më shumë në internet (në PC, në ekranin e celularit, tabletit apo çdo pajisjeje digjitale që përdorin), duke qenë koherentë me mënyrën se si segmente të ndryshme të shoqërisë e konsumojnë sot produktin mediatik.

A duhet ta llogarisim kohën kur flasin analistët politikë?

mes të muajit prill 2021, gjatë procesit të monitorimit nga AMA të mënyrës se e mbulonin fushatën elektorale operatorët e licencuar audiovizivë, një nga stazhieret e kontraktuara erdhi dhe pyeti në Drejtorinë e Programeve: A duhet ta llogarisim kohën kur flasin analistët politikë?

Nëse do t’i referoheshim udhëzimeve që ishin shpërndarë paraprakisht për ekipin e monitoruesve të AMA-s, si dhe për mbi 20 stazhierë që ishin rekrutuar përkohësisht për periudhën e fushatës zgjedhore për votimet parlamentare të 25 prillit 2021, përgjigja për pyetjen ishte e qartë: jo. Por stazhierja, një studente e gazetarisë dhe komunikimit vijoi të komentonte rastin për të cilin pyeti, gjatë transmetimit të një emisioni debat në televizionin rajonal që kishte në mbikqyrje: “Ai flet si funksionar partie, thotë vazhdimisht ‘ne’ dhe ‘ata’, sikur të jetë pjesë e formacionit politik garues, bën fushatë hapur për një prej subjekteve dhe antifushatë për kundërshtarët…”

Kur e verifikuam përmbajtjen e transmetuar, sigurisht që i dhamë të drejtë. Madje kapëm dhe detaje të tjera të sjelljes partizane të analistit. Xhestikulacionet dhe sidomos ngjyra e kuqe e syve e afronin edhe më shumë me një punëtor konservator partie, që ishte gati të bënte gjithka në atë studio televizive për kauzën politike që mbronte. I ftuar mes një grupi analistësh në studio stononte shumë atë mbrëmje. Ishte java e fundit e fushatës elektorale dhe ngritja e temperaturës dhe etheve politike e kishin ekspozuar më shumë në përkatësinë partiake.

Pyetja e stazhieres nuk mori përgjigje. Jo se u neglizhua apo relativizua. Sigurisht nuk ishte rast i izoluar sjellja e njëanshme e këtij analisti. Në ekrane të tjera diku më pak dhe diku më shumë nxirrnin kokë të tjerë të ftuar si analistë dhe komentatorë, që e kishin të shkruar në ballë varësinë partiake. Refereuar rregullores së monitorimit që kishte përgatitur KQZ për AMA-n, aty nuk përfshiheshin rastet kur në programet audiovizive që lidheshin me fushatën elektorale ishin të ftuar analistë të medias, pasi përllogaritej koha e transmetimit për përfaqësuesit e partive politike, për kandidatët për deputetë etj.

Realisht pyetja e drejtpërdrejtë nxiti debat në institucion. Iu rikthyem rolit dhe ndikimit të analistëve dhe komentatorëve gjatë fushatës elektorale. Është fakt se partitë politike kryesore kanë fansat e tyre nga rradhët e medias, të cilët qarkullojnë nga një studio në një tjetër duke analizuar situatën me peshoren e tyre të deformuar. Për personazhe të tillë periudha zgjedhore është një lloj punësimi sezonal që ju krijon të ardhura. Ata nuk kanë munguar edhe në garat elektorale të mëhershme, por aktivizimi i tyre në dobi të partive politike sa vjen e po strukturohet dhe mirëmanaxhohet si çdo aset tjetër që partia investon në kohë zgjedhore.

Të ashtuquajturit analistë përzihen me pjesën tjetër të komentuesve të medias, përpiqen të “ushqejnë” pluralizmin e ideve duke mbrojtur kauza të partive politike. Nën justifikimin e sigurimit të larmisë së pikëpamjeve në debate dhe forume televizive ata ftohen nga moderatorët për ta bërë programin më tërheqës, pse jo dhe më luftarak në diskutim për të tërhequr sa më shumë audiencë në ekran dhe sa më shumë klikime në versionin online.

Por të tillë analistë, veç të tjerave, janë shkak për marrjen e kostove pamerituara nga media në përgjithësi. Prishin imazhin, rolin dhe ndikimin e saj në opinionin publik. Këta “influencues të pavarur (e përsërisim se, e kanë të shkruar në ballë përkatësinë politike) kontaminojnë mjedisin mediatik, duke ulur pa të drejtë kreditet e redaksive, duke zbehur përpjekjet reale që bëhen për mbulimin intensiv të fushatës elektorale, të ditës së votimeve, të konfigurimit të pushtetit pas rezultatit zgjedhor etj.

Për një pjesë të publikut, që arrin ta “lexojë” apo “dekodojë” drejt përmbajtjen mediatike të transmetuar, performanca e këtij detashmenti mediatikfunksion dhe në përdorim të politikës duket haptazi qesharake, karagjoze, ndonjëherë aq sa dhe për t’u mëshiruar. Por audienca ka dhe pjesët e papërgatitura, që nuk arrijnë të “filtrojnë” asgjë nga çfarë shikojnë dhe dëgjojnë ekrane. Këtu nis shqetësimi në procesin e informimit të publikut gjatë fushatës elektorale, që më pas shndërohet në verdikt me votë për këtë apo atë forcë politike, për këtë apo atë kandidat garues. Rolin dhe ndikimin e madh të televizionit, që në Shqipëri “mbetet burimi kryesor i informacioneve politike”, e artikuloi qartë dhe grupi i vëzhguesve ndërkombëtarë të OSBE/ODIHR-it në deklaratën e gjetjeve dhe përfundimeve paraprake që publikoi një ditë pas zgjedhjeve të përgjithshme të 25 prillit 2021 (https://www.osce.org/files/f/documents/0/6/484802.pdf).

Kur garojnë në zgjedhje pronarët e mediave audiovizive

Ekipi i vëzhguesve ndërkombëtarë të OSBE/ODIHR-it e pranoi si një ndër defektet kryesore në zgjedhjet e fundit parlamentare të vitit 2021, se “pavarësia editoriale ndikohet negativisht nga interesat e pronarëve, gjë që nxit autocensurën”. Shtabet elektorale nuk merren fare me gazetarët e redaktorët, por komunikojnë drejtpërdrejt me pronarët dhe menaxherët kryesorë të mediave. Ky relacion sa vjen dhe forcohet duke goditur profesionalizmin dhe pavarësinë editorial. Kjo lidhje e shkurtër ngushton hapësirat për qëndrime objektive të redaksive në mbulimin e fushatës elektorale, e copëton tregun mediatik në sinkron përshtypjen se luf me ndarjen e spektrit politik, ku dhe njësitë mediatike të krijojnë përshtypjen se dhe ato, njësoj si subjektet politike të regjistruara në KQZ, garojnë me njera-tjetrën kush do të fitojë zgjedhjet – dhe jo për të mbuluar procesin mbi palët partiake.

Në tregun audioviziv pati dhe raste kur pronarët/bashkëpronarët e mediave ishin vetë në listat e partive politike konkurrente në zgjedhjet e 25 prillit 2021, si kandidatë për deputetë. Si qytetarë këtë të drejtë ua garanton Kushtetuta e Republikës, ua garanton Kodi Zgjedhor, por dhe një sërë aktesh ligjore dhe nënligjore në fuqi. Ama e drejta si qytetarë  për të zgjedhur e për t’u zgjedhur” ka dhe kufizime në rast se je pronar/bashkëpronar në një media audiovizive të licencuar. Interesi personal për të fituar një vend në Kuvend duke përdorur çdo hapësirë mediatike për të komunikuar me votuesit e tu, nuk shkon në të njëjtën kahje me interesin publik për median e licencuar ku je pronar/bashkëpronar.

Ligji 97/2013 “Për mediat audiovizive në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar, ka një sërë përcaktimesh mbi detyrimet e një operatori të licencuar, mes të tjerave dhe se, “veprimtaria e transmetimeve audiovizive siguron informim objektiv dhe të paanshëm të publikut, duke paraqitur në mënyrë të saktë faktet dhe ngjarjet, si dhe duke respektuar formimin e lirë të opinionit, (neni 4, pika 1/ç).

Po në këtë ligj, në nenin 33, pika 1, gërmat “a” dhe “b” përcaktohet se “Ofruesi i shërbimit mediatik audioviziv duhet: a) të njoftojë dhe të paraqesë lajmet e transmetuara në një mënyrë të vërtetë, të paanshme dhe objektive; b) të sigurojë që trajtimi i ngjarjeve, përfshirë çështjet, që janë tema të debatit publik, të jetë i drejtë për gjitha subjektet e interesuara në këto çështje dhe të paraqitet në mënyrë të vërtetë dhe të paanshme”.

Dikush që lexon këto rradhë mendon se, pronari e ka pronën e vet televizionin, ndaj patjetër që kandari do i tërheqë nga vetja. Në respekt të ligjit pronari/nashkëpronari i medias duhet të sillet si një funksionar publik, i cili kufizohet në kyerjen e detyrës, deri dhe pezullohet gjatë periudhës elektorale. Edhe marrja në përdorim e një frekuence publike (siç është rasti i një televizioni) duhet të kufizojë dhe pse jo të pezullojë nga e drejta që ke “për të bërë çtë duash me linjën editoriale në ndihmë të vetes për të zgjedhur”. A nuk penalizon Kodi Zgjedhor një kandidat garues që ndan ndihma materiale dhe në para për votuesit, a nuk penalizon Kodi Zgjedhor një kandidat garues që premton punësim dhe strehim për votuesit? Kështu mund të vijonim dhe me penalitete të tjera. Njësoj është dhe për një pronar/bashkëpronar mediaje që përdor për qëllimet e tij personale apo të një force politike ekranin apo mikrofonin. Haptazi kandidatët garues me pronësi në median audiovizive mbajtën anën në zgjedhjet e 25 prillit 2021. Madje njëri prej tyre shpiku dhe një risi në transmetimin e reklamave politike: vendosi logon e forcës politike që përfaqësonte në ekran pa e hequr për disa ditë, duke sfiduar Kodin Zgjedhor që kufizon kohën e transmetimit të kësaj kategorie reklamash. Që ditën e parë që e identifikoi këtë shkelje AMA e përfshiu në informacionin zyrtar për KQZ-në, pasi bazuar në Kodin Zgjedhor Autoriteti, për raste të tilla nuk kishte të drejtë vendimmarrjeje, por thjesht sinjalizonte Komisionerin Shtetëror të Zgjedhjeve.    

Secili subjekt politik konkurrues duhet të reklamojë 90 minuta në 30 ditë. Mjafton?

Kodi Zgjedhor i Republikës ka dhe ndonjë aspekt që has vështirësi në zbatim. Një prej tyre u identifikua në zgjedhjet parlamentare të vitit të kaluar. Bëhet fjalë për nenin 84, pika 5, ku thuhet se, “koha e përgjithshme e transmetimit të reklamave politike gjatë gjithë fushatës zgjedhore nga secila radio dhe televizion privat nuk mund të jetë më shumë se 90 minuta për secilën parti të regjistruar për zgjedhje.

Për operatorët audiovizivë lokalë dhe rajonalë, kjo kohë mund të duket e mjaftë për t’u shfrytëzuar. Por për transmetuesit kombëtarë 90 minutëshi u konsumua disa ditë para mbarimit të muajit elektoral. Ligjvënësi ka pasur parasysh me këtë kufizim të kohës televizive që blihet nga partitë politike konkurruese, për të reduktuar pjesën e biznesit gjatë fushatës, për të ulur pjesën “ndriçuese” të partive dhe kandidatëve me premtime, me propozime e zotime për mandatin e ardhshëm – që në fakt është pjesa më sygjestionuese e propagandës elektorale me “lajle dhe lule” efektesh teknike dhe teknologjike, ku të gjithë duken “brilantë” dhe të kuruar në të folur dhe të vepruar.

Realisht fushata e fundit zgjedhore tregoi se kjo kohë ishte shumë e pakët, thuajse mesatarisht 3 minuta në ditë në dispozicion për reklama politike në një muaj. Koha prej 90 minutash për subjektet kryesore politike dhe u tejkalua nga disa operatorë të licencuar. Në mënyrë periodike AMA raportoi çdo ditë te Komisioneri Shtetëror i Zgjedhjeve këtë shkelje të Kodit. KQZ i publikoi shkeljet e raportuara në faqen e internetit, por nuk ndërhyri me sanksion për shkelësit.

Në procesin e pritshëm të rishikimit të Kodit Zgjedhor ky aspekt vlen për t’u diskutuar me grupet e interesit dhe eskpertët, pasi,nëse lihet kjo kuotë kohore dhe KQZ do të ndërhyjë me sanksione, atëherë mund të biem në pozita rrugëzgjidhje alternative për operatorët e licencuar. Ata nuk do të refuzojnë kohë reklamimi në ekranet e tyre pas plotësimit të kohës prej 90 minutash. Sepse nuk do të duan të refuzojnë të ardhurat nga shtabet partiake në fushatë – sidomos në ditët e fundit kur dinamika propagandistike (nënkupto dhe reklamat politike) janë në kulmin e tyre.

Mund të vijohet me aplikimin e reklamave të fshehta, dmth transmetim të përmbajtjeve reklamuese si përmbajtje informative, veprim që do ta konfuzonte ndjekësin e programeve audiovizive, duke mos dalluar lëndën e përgatitur nga gazetarët dhe reporterët, nga kartolinat e gatshme të partive politike. Ndaj dhe zgjerimi i kohës për transmetimin e reklamave politike (tutje 90 minutave sa është kufiri aktual) do ta mbante të formalizuar marketingun politik, pa krijuar shtigje alternative që anashkalojnë zbatimin e ligjit.

Financuar nga Bashkimi Europian

Projekti rajonal  PËRBALLJE: Përpjekje e shoqërisë civile për të konsoliduar lirinë e medias dhe për të luftuar dezinformimin dhe propagandën e urrejtjes në Ballkanin Perëndimor dhe Turqi.zbatohet me mbështetjen financiare të Bashkimit Europian nga organizatat partnere SEENPMInstituti Shqiptar iMediasMediacentar Sarajevo, Kosovo 2.0Instituti Malazez i MediasInstituti Maqedonaspër MedianShkolla e Gazetarisë e Novi SadInsittuti i Paqes dhe Bianet.

Ky artikull u realizua me mbështetjen financiare të Bashkimit Europian. Përmbajtja e tij ështëpërgjegjësia e vetme e autorit dhe jodomosdoshmërisht pasqyron pikëpamjet e Bashkimit Europian.


Shtuar 26.07.2022 21:46