Historia e marrëdhënieve Rusi-Ukrainë daton shumë kohë përpara krijimit të Bashkimit Sovjetik dhe ka vazhduar edhe pas shpërbërjes së tij, dhe gjatë gjithë kësaj shumë pak marrëveshjeje paqeje janë respektuar.
Por si ka nisur historia mes dy vendeve.
Trazirat e Ukrainës deri në krijimin e BRSS
Gjatë shekujve, Ukraina ka luftuar për pavarësi, ndërsa kontrollohet nga grupe të ndryshme. Kjo filloi gjatë shekullit të 10-të kur fise të ndryshme u bashkuan për të formuar Kyivan Rus ‘, një sistem qeverisës.
Përafërsisht 300 vite më vonë, Kyivan Rus’ u pushtua nga Mongolët. Pas pushtimit Mongol, mitet kulturore të dy kombeve u ndanë. Një pjesë e Rusisë së Kyivanit qëndroi në Ukrainën moderne, duke u reformuar si Hetmanate Kozak nën sundimin Mongol.
Një pjesë tjetër e Rusisë së Kyivanit u largua dhe u zhvendos në veri, drejt Moskës së sotme. Rusia e Kyivanit që u zhvendos në veri përfundimisht themeloi perandorinë e Rusisë, ndërsa rusët e Kyivanit që mbetën të transformuar në Hetmanate të Kozakëve dhe përfundimisht u pushtuan nga ushtritë polake dhe lituaneze në shekullin e 16-të, raporton abcnews.al.
Gjatë shekullit të 17-të, shpërtheu lufta midis Komonuelthit Polako-Lituanez dhe Cardomit të Rusisë, duke e ndarë Ukrainën midis lindjes, e cila kontrollohej nga Rusia, dhe perëndimit, e cila ra nën kontrollin polak.
Kjo ndarje ekzistonte deri në vitin 1793, kur Perandoria Ruse aneksoi Ukrainën perëndimore, duke e zhytur vendin në një shekull “rusifikimi”. Për Rusinë, ata pretenduan se ky ishte “ribashkim” i Rusisë së Kyivanit, por për ukrainasit, ishte një tjetër nënshtrim.
Pas fillimit të Revolucionit Rus, Ukraina u përfshi në luftë civile, gjatë së cilës ajo ekzistonte në mënyrë të pavarur si Rada Qendrore e Ukrainës (Këshilli Qendror i Ukrainës). Kjo zgjati deri në vitin 1922.
Për t’i detyruar fshatarët e Ukrainës të bashkohen me fermat kolektive, udhëheqësi sovjetik Joseph Stalin krijoi një zi buke në vitet 1932-33, duke vrarë rreth 7.5 milionë ukrainas dhe sot njihet Holodomor. Pas kësaj, rusët u zhvendosën për të forcuar dhe rusifikuar shtetet satelitore sovjetike në lindje.
Rënia e Bashkimit Sovjetik
Ndërmjet viteve 1989 dhe 1990, protestat antikomuniste përfshinë Europën Lindore dhe Qendrore, duke filluar në Poloni dhe duke u përhapur në të gjithë bllokun sovjetik, dhe Ukraina nuk bëri përjashtim.
Deri në korrik 1990, u zhvillua një votim në favor të pavarësisë së Ukrainës dhe u formua një parlament i ri. Megjithatë, kjo u përpoq të mbetej legjitime përballë presionit sovjetik. Pas një grushti të dështuar në Moskë në mesin e vitit 1991, parlamenti i Ukrainës shpalli edhe një herë pavarësinë, e cila u mbështet nga 92 për qind e ukrainasve.
BRSS u shpërbë zyrtarisht më 26 dhjetor 1991. Pak më pak se një vit më vonë, Ukraina nënshkroi marrëveshje me Asociacionin e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO).
Ukraina pas shpërbërjes së BRSS
Në vitin 1994, me Ukrainën që zotëronte stokun e tretë më të madh në botë të armëve bërthamore, u organizua Memorandumi i Budapestit. Qeveria e Ukrainës ra dakord të tregtonte armët e saj bërthamore në këmbim të vendeve të tjera nënshkruese që respektonin “pavarësinë dhe sovranitetin” e saj dhe kufijtë ekzistues.
Midis 1994 dhe 2004, Presidenti Leonid Kuchma filloi tranzicionin e Ukrainës drejt botës perëndimore, kapitaliste. Ai nuk kandidoi për post në vitin 2004, përkundrazi, zgjodhi Viktor Janukoviç si pasues të tij. Yanukovych doli kundër Viktor Jushçenkos, i cili u helmua gjatë procesit të fushatës.
Kur përpjekja për vrasje dështoi, partia në pushtet frikësoi votuesit për të fituar një balotazh.
Kjo nxiti atë që u bë e njohur si Revolucioni Portokalli, një seri protestash nga mbështetësit e Jushçenkos. Kjo bëri që rezultatet e zgjedhjeve të mëparshme të anuloheshin dhe në balotazhin e dytë, Jushçenko u zgjodh presidenti i ri i vendit.
Në vitin 2008, Jushçenko dhe kryeministrja e tij, Yulia Tymoshenko, kërkuan zyrtarisht anëtarësimin në NATO. Ndërsa Presidenti i SHBA-së Xhorxh Ë. Bush ofroi mbështetjen, Gjermania dhe Franca shprehën kundërshtimin e tyre pas reagimit të ashpër nga Rusia.
Më 1 janar 2009, Gazprom, kompania shtetërore ruse e gazit që dërgon gaz natyror në Ukrainë, ndaloi dërgimin e gazit përmes tubacioneve të saj, rezultat i negociatave të dështuara për çmimet e gazit. Kjo shkaktoi një krizë gazi në të gjithë kontinentin, pasi vendet në Europën Lindore dhe Qendrore mbështeteshin në tubacionet e Ukrainës për të marrë gaz nga Rusia, raporton abcnews.al.
Ukraina si një “shtet neutral”
Viktor Janukoviç u zgjodh në detyrë në shkurt 2010, duke fituar kundër ish-kryeministres Timoshenko. Ai njoftoi se Ukraina duhet të jetë një “shtet neutral”, duke bashkëpunuar me aleatët e saj perëndimorë dhe Rusinë.
Në tetor 2011, Timoshenko u arrestua dhe u dënua për “shpërdorim të detyrës” në lidhje me negociatat e vitit 2009 me Rusinë gjatë krizës së gazit.
Ai u dënua me shtatë vjet burg, duke bërë që Perëndimi të ndajë shqetësimet e tij mbi persekutimin e mundshëm të kundërshtarëve politikë të vendit.
Revolucioni Maidan
Disa ditë përpara se të merrte detyrën, Yanukovych njoftoi se nuk do të nënshkruante një marrëveshje të vitit 2013 me BE-në për të përhapur tregtinë e lirë në Ukrainë. Duke përmendur presionin nga Rusia, ai tha se në vend të kësaj do të ringjallte lidhjet ekonomike me vendin.
Kjo shkaktoi protesta masive në të gjithë Ukrainën për dorëheqjen e tij.
Situata u përshkallëzua në fund të shkurtit 2014, kur dhuna mes protestuesve dhe autoriteteve rezultoi në vdekjen e mbi 100 personave.
Kjo është java e vetme më e përgjakshme që kur Ukraina u largua nga Bashkimi Sovjetik. Duke u përballur me një gjyq më 22 shkurt, Yanukovych u largua në Rusi. Parlamenti i Ukrainës votoi për largimin e tij nga detyra dhe në vend të tij organizoi një qeveri të përkohshme. Ai u akuzua gjithashtu për vrasjen masive të protestuesve që ishin vrarë gjatë Revolucionit Maidan.
Qeveria e përkohshme vazhdoi të bënte thirrje që Timoshenko do të lirohej nga burgu dhe u nënshkrua marrëveshja me BE-në, raporton abcnews.al.
Aneksimi i Krimesë
Pas largimit së Yanukovych nga Ukraina, Rusia e shpalli qeverinë e re të vendit një grusht shteti të paligjshëm dhe vendosi personel të armatosur në pikat e kontrollit brenda Gadishullit të Krimesë.
Në mars 2014, qeveria e Krimesë votoi për shkëputjen nga Ukraina dhe bashkimin me Rusinë. Vendimi u pasua nga një referendum publik, në të cilin 97 për qind e votuesve ranë dakord për vazhdimësinë.
Më 18 mars, presidenti rus Vladimir Putin finalizoi aneksimin e rajonit. Ajo nuk është njohur kurrë nga vendet e huaja, me SHBA dhe aleatët e saj europianë që vendosën menjëherë sanksione.
Vetëm një muaj më vonë, separatistët e mbështetur nga Moska në Donbas morën kontrollin e rajonit juglindor të Ukrainës. 40,000 trupa ruse mbërritën në kufi dhe pasi separatistët sulmuan ndërtesat qeveritare në Donetsk dhe Luhansk, u shpall pavarësia në të dy rajonet.
Kjo filloi atë që u shndërrua në një konflikt shumëvjeçar që vazhdon edhe sot e kësaj dite. Më 5 shtator 2014, përfaqësues nga Ukraina, Rusia, Franca dhe Gjermania u takuan në Bjellorusi për t’i dhënë fund dhunës.
Kjo rezultoi në marrëveshjen e parë të Minskut, dhe megjithëse ishte e suksesshme në fillim, u shpërbe shumë shpejt për shkak të luftimeve. Palët u takuan përsëri në shkurt 2015. Ndërsa u arrit një marrëveshje e dytë – marrëveshja Minsk II – thirrjet për një armëpushim dështuan.
Sulmet kibernetike dhe zgjedhja e Volodymyr Zelenskyy
Ndërsa luftimet në Donbas vazhdonin, Rusia nisi sulmet kibernetike kundër Ukrainës. Këto kishin kryesisht në shënjestër në rrjetin elektrik të vendit, me sulmet në 2016 dhe 2017 që shkaktuan ndërprerjen. Sulmi i fundit preku gjithashtu aspekte të tjera të infrastrukturës së Ukrainës dhe Bankës Kombëtare të saj.
Në prill 2019, aktori i kthyer në politikan Volodymyr Zelenskyy u zgjodh President, duke zëvendësuar politikanin properëndimor Petro Poroshenko.
Ai bëri fushatë për vendosjen e paqes me Rusinë. Ai u përpoq të negocionte me Kremlinin, por përpjekjet e tij u penguan nga Presidenti i SHBA Donald Trump , i cili bllokoi ndihmën ushtarake dhe sugjeroi Zelenskyy të punonte së bashku me Putinin për të zgjidhur çështjet e tyre.
Tensionet fillojnë të rriten në vitin 2021
Marrëdhëniet midis Rusisë dhe Ukrainës vazhduan të jenë të brishta deri në vitin 2021, me Zelenskyy që vendosi sanksione kundër Viktor Medvedchuk, një lider i opozitës dhe aleati më i profilit të Rusisë në Ukrainë.
Gjatë muajve të fundit të vitit 2021, Putin dërgoi 100,000 trupa në kufi. Ndërsa ai premtoi t’i tërhiqte më vonë atë muaj, një pjesë prej tyre mbetën.
Në dhjetor, presidenti amerikan Joe Biden po diskutonte mundësinë e një pushtimi rus të Ukrainës, duke paralajmëruar Putinin se do të kishte “kosto reale” nëse një gjë e tillë do të ndodhte.
Putin u kundërpërgjigj me një listë kërkesash, duke përfshirë një garanci që Ukraina nuk do të bëhej më kurrë pjesë e NATO-s. Ndërsa NATO dhe SHBA nuk ishin në gjendje ta premtonin këtë, përfaqësuesit e tyre ishin të gatshëm të negocionin për çështje të tjera. Megjithatë, të gjitha palët nuk arritën në një kompromis.
Përshkallëzimi i situatës në 2022
Në janar 2022, zëvendësministri rus i Punëve të Jashtme Sergei Ryabkov u tha zyrtarëve amerikanë se Rusia nuk kishte në plan për të pushtuar Ukrainën. Kjo u pasua nga stërvitjet e përbashkëta midis Rusisë dhe Bjellorusisë, pranë kufirit me Ukrainën.
Nga mesi i shkurtit, stërvitjet stërvitore dhe luftimet në rajonin e Donbasit po intensifikoheshin.
Megjithatë, Putin mohoi çdo plan për një pushtim në shkallë të plotë.
Më 21 shkurt, Putini njohu zyrtarisht pavarësinë e Donetskut dhe Luhanskut dhe urdhëroi që trupat të dislokoheshin në ato rajone nën pretendimet e rreme të një misioni “paqeruajtës”. Biden e shpalli këtë veprim “fillimin e një pushtimi rus” dhe SHBA, Britania e Madhe dhe BE vendosën sanksione kundër oligarkëve dhe bankave ruse.
Forcat ruse nisin sulmin në Ukrainë
Më 24 shkurt 2022, Rusia nisi një pushtim në shkallë të plotë në Ukrainë, më i madhi në tokën europiane që nga Lufta e Dytë Botërore. Putin pretendoi se Rusia nuk mund të ndihej “e sigurt, të zhvillohej dhe të ekzistonte” krahas “kërcënimit” të paraqitur nga një Ukrainë sovrane.
Ai shtoi se qëllimi i tij ishte të çmilitarizonte vendin dhe të siguronte “denazifikimin” e saj. Sulmi filloi me lëshimin e raketave në aeroporte dhe baza ushtarake nga trupat ruse.
Kjo u pasua nga trupat dhe tanket që hynë në vend nga lindja, veriu dhe jugu, duke nxitur forcat ukrainase të mobilizohen në një përpjekje për të frenuar rusët. Shumica e ukrainasve janë larguar nga vendi dhe një pjesë janë strehuar në stacionet e metrosë ose janë regjistruar në ushtri.
Pavarësisht thirrjeve që ai të largohet nga Kievi, Zelenskyy nuk u largua nga qyteti, i vendosur të qëndrojë pranë popullit të tij. Ajo që dihet nga historia është se ukrainasit kanë luftuar prej kohësh për pavarësi dhe nuk do ta heqin lehtësisht nga liria e tyre.
